De repressie gaat door in Turkije

Nadat de bezetting van het Gezipark in Istanbul was beëindigd werden de sporen verwijderd. Wat resteerde was een klein hoekje waar de slachtoffers van het politiegeweld werden herdacht met foto’s en teksten. Maar ook daar kwam vorige week zondag een einde aan. Toen een antikapitalistisch islamitische organisatie het vasten wilde besluiten met een maaltijd in de nabijheid van het Gezipark greep de politie in en verdreef de aanwezigen met traangas. De nagedachtenis aan de slachtoffers werd en passant onder handen genomen.

Het was op de tv te zien. Je zal er als ouder op die manier maar van getuige van zijn hoe de foto van je vermoorde kind in een vuilniswagen wordt geworpen. Het is tekenend dat zelfs een publieke herinnering aan slachtoffers moet worden uitgewist. Kennelijk deed hun bestaan er niet veel toe voor de AKP-burgemeester Topbas. Heeft echter niet ieder mens, los van wat hij of gedaan heeft, recht op een nagedachtenis door familie en vrienden?   Topbas zal dat hoekje in het park wel een ordeverstoring hebben genoemd. Koel beschouwd was dit echter de zoveelste onderneming van de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) om Turkije verder te polariseren. Premier Erdogan is nu eenmaal verzot op escalatie van tegenstellingen en conflicten. De conflicten van Turkije met de omringende landen, met de EU, met de VS, maar zeker ook die tussen Turken.   Koc De AKP gaat ondertussen onverdroten door met haar vergeldingsacties. Studenten die demonstreerden kunnen een studielening vergeten, terwijl hogere maatschappelijke regionen evenmin aan Erdogans toorn ontkomen. Onlangs schreef ik al over het Divanhotel in Istanbul, dat de deuren opende voor gewonde demonstranten.   Het Divanhotel maakt deel uit van de holding van de familie Koc, de rijkste familie van Turkije. Verschillende Koc ondernemingen, waaronder de oliemaatschappij Tüpras, kregen onlangs bezoek van de belastingdienst. Nu is dat op zich niet vreemd, maar de volgorde van gebeurtenissen is wat opvallend. De overheid ontkent ieder verband met de beslissing van het Divanhotel om gewonde demonstranten op te vangen, maar vast staat dat de (seculiere) familie Koc niet tot de (religieus geïnspireerde) ondernemers behoort die de regering de hand boven het hoofd houdt. Veel journalisten herkennen in deze actie van de belastingdienst daarom wel degelijk de wraak van Erdogan.   Journalisten die tot dergelijke veronderstellingen komen moeten op hun tellen passen. Turkije staat immers hoog genoteerd op de lijst van landen waar journalisten worden vervolgd. Een van de consequenties van de repressie tegen de media is dat veel kranten verregaande zelfcensuur in acht nemen. Enerzijds begrijpelijk, want voordat je het weet staat de belastingdienst voor de deur. Jaren geleden gebeurde dat al bij het Dogan mediaconcern, nadat daartoe behorende kranten zich kritisch hadden uitgelaten over de regering.   (Aan de andere kant hebben dit soort toestanden natuurlijk niets te maken met democratie. Dat begrip houdt voor premier Erdogan echter op bij de dwang van de meerderheid. Of wat voor een meerderheid door moet gaan, want door het Turkse stemsysteem en de kiesdrempel van tien procent, is de meerderheid zetels waarmee de AKP regeert zeker niet gebaseerd op een navenant percentage stemmers.)   Milliyet De krant Milliyet staat wat betreft zelfcensuur nu in het middelpunt van de belangstelling. Enige tijd geleden werd de prominente columnist Hasan Cemal er ontslagen na kritiek op de regering. En recentelijk trof de niet veel minder bekende journalist Can Dündar hetzelfde lot, nadat zijn kritische artikelen over het Geziparkprotest niet in goede aarde waren gevallen in Ankara.   De regeringsgezinde krant Sabah kent uit de aard van de zaak evenmin pardon met kritiek op de regering. Daar werd de gerespecteerde journalist Yavuz Baydar ontslagen na het verschijnen van een artikel in de New York Times waarin hij kritische vragen stelde over de terughoudende opstelling van de Turkse media tijdens het Geziparkprotest.   Kiniklioglu De kritiek op Turkse regering neemt toe. Niet alleen in het buitenland, maar ondanks alle (zelf)censuur ook binnen Turkije zelf. Die kritiek vind je ook in Zaman, en het Engelstalige Todays Zaman, dagbladen die deel uitmaken van de beweging rond de in de VS woonachtige imam Fethullah Gülen.   Een paar jaar geleden werkte de Gülenbegeweging in tal van opzichten nog nauw samen met de regering. Er stond in Zaman en Todays Zaman toen geen verkeerd woord over de AKP en premier Erdogan. Nadat Gülen in een conflict met Erdogan belandde, is er veel veranderd.   Onder de titel ‘We hadden een droom’ verscheen afgelopen week een column van Suat Kiniklioglu in Todays Zaman. Kiniklioglu is niet de eerste de beste. Eerder zat hij in het Turkse parlement namens de AKP. Hij stond toen zelfs nog even op de nominatie om minister van Buitenlandse Zaken te worden. Die tijd is voorbij, want Kiniklioglu heeft de buik vol van premier Erdogan.   Bij de politieke aardverschuiving in 2002 die tot de eerste AKP-regering leidde, behoorde Kiniklioglu tot degenen die hoopten dat de AKP de weg zou openen naar een democratischer Turkije. Hij is van een koude kermis thuisgekomen. Eerder zag Kiniklioglu de bui al hangen, maar het protest rond het Gezipark zoals dat op 31 mei jl. losbarstte, bracht voor hem het keerpunt:

We zijn een vaak beschuldigd, meer gespannen en sterker gepolariseerd land geworden dan we voor de ochtend van 31 mei 2013 waren.”

Volgens Kiniklioglu heeft Erdogan de zeldzame kans voorbij laten gaan om Turkije te verenigen. Hij gaat nu duidelijk voor president Abdullah Gül, die overigens ook de voorkeur krijgt van Todays Zaman ‘inspirator’ Fethullah Gülen. Kiniklioglu:

De AK-partij legde tussen 2002 en 2010 sterk de nadruk op democratisering. Tot 2010 slaagde zij er in om tal van hindernissen te overwinnen. De ongekende macht en populariteit die premier Erdogan kreeg had hij in kunnen zetten om het land daadwerkelijk te verenigen. Hij had de partij verder naar het midden kunnen verplaatsen en tevens degenen kunnen omarmen die niet op hem stemden. In plaats daarvan koos hij ervoor naar zijn (islamistische-P.E.) wortels terug te keren. Omdat Erdogan in tegenstelling tot Gül niet over een innerlijk balansmechanisme beschikt, keerde hij op zijn schreden terug.

Cömez Kennelijk broeden dergelijke gedachten al langer bij Kiniklioglu. Het is in ieder geval moeilijk om geen verband te leggen met de eerdere beslissing van het AKP-bestuur om hem niet langer te nomineren voor lidmaatschap van het parlement. Binnen de AKP krijgen critici nu eenmaal immer de rekening gepresenteerd.   Toch mag Kiniklioglu (wellicht vanwege zijn connectie met de binnen justitie erg invloedrijke Gülenbeweging) nog van geluk spreken. Een stuk minder verging het de voormalige AKP-parlementariër Turan Cömez, die het zich permitteerde om Erdogans autocratische optreden binnen de AKP te bekritiseren. Kort daarop werd hij op uiterst vage gronden beschuldigd van lidmaatschap van Ergenekon, een vermeende samenzwering tegen de AKP en de Gülenbeweging. In tegenstelling tot veel andere Ergenekonverdachten wachtte Cömez zijn arrestatie niet lijdzaam af, maar vluchtte hij naar Londen, waar hij nog altijd schijnt te verblijven.   Over Ergenekon volgt binnenkort overigens meer nieuws. Want op het moment van schrijven duurt het nog maar een paar dagen voordat een rechter uitspraak doet in deze geruchtmakende juridische procedure. Dat belooft heel wat heisa. Confrontaties nabij de Silivrigevangenis tussen de oproerpolitie en de kemalisten van de Republikeinse Volkspartij (CHP) en de Turkse Arbeiderspartij (IP), ik zie het allemaal al voor me. Maar misschien valt het mee, want de uitspraak valt samen met het einde van de ramadan, wanneer veel Turken erop uit trekken. Daarmee is de indruk gewekt van een zorgvuldig gekozen tijdstip. Maar desalniettemin: wordt vervolgd… Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.