De sloopkogel van de overheid heeft mij midden op de borst getroffen

Voor het eerst in mijn leven heeft een sloopkogel van de overheid mij midden op de borst getroffen. Ik behoor tot de ouderen met pre-pensioen die door het besluit van de Kunduz-coalitie van een paar maanden AOW beroofd wordt. Het is opmerkelijk welk een razernij zich van je meester kan maken als je op deze willekeurige manier door de machthebbers met je rug tegen de muur wordt gedrukt.

Wie door moet werken heeft tenminste nog een paar maanden een volledig salaris extra. Die gaat er financieel op vooruit. Maar mijn lotgenoten en ik moeten in feite duizenden euro’s ophoesten. Niet omdat het rechtvaardig is, maar gewoon omdat het kan. Omdat een of andere idioot in Den Haag snel een rekensommetje in orde wilde  maken.

De oude Grieken wisten al dat de Erinyen, de godinnen van de razernij ongeschikte leidsvrouwen waren. Zij benemen het uitzicht op de werkelijkheid. Zij inspireren tot de verkeerde diagnose.

Er bestaat een overeenkomst tussen de onmiddellijke verhoging van de AOW-leeftijd en de fiscalisering van de reiskostenvergoeding. In beide gevallen worden grote aantallen burgers afgestraft zonder dat daar een goede reden voor is: de sterkte van hun schouders bijvoorbeeld, hun economische kracht of zwakte. Dat heeft er allemaal niets mee te maken. En dat is een breuk met het verleden.

Er bestaat in Nederland een bestuurlijke traditie om met regels en uitzonderingen zoveel mogelijk onbillijkheden uit een besluit te halen. Partijen als de PvdA en de SP hebben daar de afgelopen maanden nog naar gevraagd, maar al hun bedenkingen werden weggewuifd, terzijde gelegd  of onschadelijk gemaakt met de dooddoener dat de critici met lege handen stonden, terwijl de deelnemers aan de Kunduz-coalitie zo dapper waren geweest om hun handen vuil te maken. Na veel gesmeek en gesoebat wist het Eerste Kamerlid Thissen (GroenLinks) te bereiken dat minister Kamp zou gaan bekijken of het eventueel nodig is om een overgangsmaatregel te treffen voor ouderen die echt niet in staat zijn om al dat geld op te brengen. Dat belooft weinig goeds voor mensen met een paar duizend euro op de bank (“vermogen” heet dat tegenwoordig in het spraakgebruik van het Binnenhof). Zij zullen aan deze greep in hun kas niet ontkomen.

De website van de Telegraaf toonde woensdagochtend een opmerkelijke foto van minister Kamp: hij keek niet met die dunne lippen van hem strak de camera in, zoals gewoonlijk, nee hij lachte breed. Alsof hem een zware last van de schouders was gevallen.

Dit grove beleid, deze willekeur, dit zonder systematiek geld binnen halen, is nieuw. Net zo goed als de zichtbare vreugde hierover bij de minister en zijn aanhang in het parlement. Het is volstrekt in strijd met de Nederlandse bestuurlijke traditie. Het Kunduz-akkoord is dan ook niet de resultante van zorgvuldige onderhandelingen. Het werd binnen een paar dagen in elkaar geplakt om vervolgens bij de EU te worden gepresenteerd als de Nederlandse weg naar een sluitende begroting. Ongetwijfeld heeft aan de vergadertafel niemand gedacht aan de zeer negatieve gevolgen van hun daadkracht voor willekeurige mensen. Pas later ontdekte men de collateral damage .

Wat nu te doen? Nadat uit Brussel tevreden geknor was vernomen, althans geluiden die men in Den Haag als zodanig interpreteerde, begonnen coalitiepartijen afstand te nemen van het document. Zij namen, met uitzondering van D66, programma’s aan die diametraal stonden tegenover de concrete maatregelen waaronder hun handtekening prijkten. Zij tilden de aanpak van de forenzen over de verkiezingen heen, kennelijk met de gedachte dat zij dan op 12 september aan hun wraak konden ontkomen. Dat geluk hadden de Nederlanders met pre-pensioen niet. Bij elkaar vertegenwoordigen zij maximaal twee zetels in het parlement. Dat is de moeite niet. Daarom moest hun lot absoluut nog deze maand worden bezegeld.

Je zou ook kunnen zeggen: met dat Kunduz-akkoord is Brussel een rad voor ogen gedraaid, een beetje in de stijl van wat men in het noorden de Grieken zo graag verwijt: loze beloftes en draaien achteraf. Tenzij met de forenzen toch wordt afgerekend na voor de verantwoordelijken gelukkig verlopen verkiezingen (D66, ChristenUnie, CDA en VVD kunnen een coalitie vormen, terwijl mevrouw Sap haar GroenLinks zelf heeft teruggebracht tot een marginaal partijtje).

Conclusie: het is geen kwade wil maar onbeholpenheid. Wat is dan de wortel van deze plots opgetreden bestuurlijke onbekwaamheid?

Ook hier bieden de oude Grieken het antwoord. Het Kunduz-akkoord is in elkaar getimmerd door mensen van wie je dergelijke shit niet verwacht. Tenzij ze zichzelf niet zijn, tenzij ze allemaal bevangen zijn door Pan. Pan staat net als de Erinyen voor een gemoedstoestand, door hem zelf paniek genoemd. Pan was in het spel, als de kudde op hol sloeg.

En dat is er nu aan de hand: de grond dondert onder de hoeven van de voortrazende dieren, op de vlucht voor het gevaar: men weet het niet meer en men doet maar wat. Nogmaals, het  is geen kwade wil of opzet, die sloopkogel tegen de borst van vervroegd gepensioneerden en forenzen, er ligt geen doordacht beleid aan ten grondslag. Er is niet over nagedacht. Daarvoor was de paniek te groot. Onze politici weten het niet meer, net als de communistische leiders van het Oostblok in 1989. Van doordachte besluiten is geen sprake meer. Het gaat alleen nog maar om angstige reacties op de bedreigingen van de dag. Het is een vlucht.

Daarom slaat mij de angst om het hart. Wat gebeurt er als straks de eurocrisis niet meer vooruitgeschoven kan worden? Hoe loopt het dan af met die zo trots gedragen AAA-status van het panikerende land aan de Noordzee?

Op Europees niveau hebben de ministers van Financiën een vergelijkbare c ollateral damage veroorzaakt. RTLZ meldt op gezag van de Financial Times dat 62 miljard euro in gevaar is van de kleine Spaanse spaarder. Hoe komt dat? Wie in Spaanse banken heeft geïnvesteerd – aandeel- en obligatiehouders – zijn hun geld kwijt als Europa de Spaanse banken steunt. Net goed. Nu blijkt dat die banken op de wijze van DSB argeloze kleine kanten in allerlei achtergestelde deposito’s en andere constructies hebben gelokt, zonder uit te leggen dat zij een groot risico liepen. Arbeiders, keuterboeren, kleine middenstanders, die krijgen de sloopkogel in het gezicht. Dat was niet de bedoeling. Dat gebeurt vanwege de paniek. Die dan door onze Jan Kees de Jager wordt bezworen als hij staat te oreren over strenge voorwaarden.