De student als economische eenheid

De bezetting van het Maagdenhuis is het logische gevolg van een dichtslibbende discussie over het hoger onderwijs. Al jaren horen we namelijk in deze discussie hetzelfde economisch-boekhoudkundig vocabulaire: studenten moeten investeren in zichzelf en onderaan de streep positieve resultaten boeken.

Deze neoliberale retoriek was ook de rechtvaardiging voor het leenstelsel: het is alleen maar eerlijk dat de private baten van een studie ook op een private investering draaien. De eerste levensbeslissing van iedere jongeling in deze samenleving wordt daarmee al direct een individueel-economische: met welke investering bouw ik het meeste human capital op? In plaats van deze retoriek tegen te spreken, gingen de tegenstanders van het leenstelsel hierin mee. Een aantal politieke partijen en de studentenbonden LSVb en ISO klaagden daarom slechts: er zijn in dit land per jaar 15.000 ‘leenangstige’ studenten die deze investering niet zullen maken.

Wat gebeurt er als we nog verder meegaan met deze neoliberale retoriek? Als rechtgeaarde student wil ik nu dat mijn investering zoveel mogelijk rendeert. Door middel van de medezeggenschap zal ik gaan pressen voor meer arbeidsmarktoriëntatie. In plaats van professoren die zich zo kritisch mogelijk over de vraag van de markt uitlaten, wil ik professoren die de vraag van de markt zo helder mogelijk doorgeven. In plaats van te leren wat de wereld zou moeten willen, leer ik slechts wat de wereld nu al wil. Met andere woorden, deze retoriek maakt de universiteit tot een onkritische kopieermachine van de bestaande maatschappij.

Laat me dit iets verder uitleggen door in te zoomen op de situatie aan de UvA. In een boekhoudkundig vocabulaire wordt het mogelijk om over een gehele geesteswetenschappenfaculteit te zeggen dat zij ‘onrendabel’ is. Niet renderen is de hoofdzonde van de neoliberale kerk. Een enorme bezuinigingsronde is dus de enige aflaat. Dat betekent dat een van de weinige instituties die in dit land nog in staat is om deze gang van zaken te bekritiseren weggesneden wordt. Onder invloed van dit vocabulaire wordt de universiteit daarom een fabriek die wordt gerund door technocraten, en die alleen maar meer technocraten produceert. En dat juist dát een onrecht is, wordt steeds moeilijker uit te drukken, omdat de technocraat de taal daartoe niet meer verstaat.

Het is daarom geen toeval dat de bezetters van het Maagdenhuis met name één klacht hebben: wij worden niet gehoord! Dat heeft deels te maken met de procedure van de afgelopen maanden aan de UvA, maar ook de institutionele vorm en het bijbehorende vocabulaire die universiteiten in Nederland de afgelopen decennia in toenemende mate gekregen hebben. Daar sta je dan als medezeggenschapper met je vraag naar Bildung. ‘Goed’, zegt de bestuurder, ‘maar hoe vangen we Bildung in key performance indicators ?’ De effectieve medezeggenschapper heeft het daarom helaas niet meer over Bildung, maar over dat veel makkelijker kwantificeerbare human capital . Maar wat nou als je dát niet wil? Wat moet je nog doen als je als student niet benaderd wil worden als economische eenheid? Dát is het fundamentele onrecht dat de Amsterdamse studenten de afgelopen weken worstelend proberen uit te drukken.

Ik wil daarom afsluiten met een dringend verzoek aan alle betrokken partijen in hoger onderwijsland: vermijd het neoliberale vocabulaire zoveel mogelijk als u het over studenten en onderwijs hebt. Dat dwingt ons gezamenlijk om te vertrekken vanuit een inhoudelijk narratief over student en universiteit. En juist dat is noodzakelijk als we de samenleving open willen houden, als we de universiteiten kritisch willen houden en – bovenal – als we over deze thema’s met elkaar willen blijven praten.