De vluchtelingencrisis en de exodus van de moraal

Afgelopen weekend verscheen in het NRC Handelsblad een artikel over de vluchtelingencrisis van de hand van Paul Scheffer, hoogleraar Europese Studies aan de universiteit van Tilburg. In het apocalyptisch aandoend opiniestuk spreekt Scheffer van een ware exodus en waarschuwt hij voor een alsmaar toename van de aantallen vluchtelingen, die de samenleving handenvol geld gaat kosten.

Scheffer ontkracht vier veelgehoorde argumenten die onbeperkte vluchtelingenopvang bepleiten om zo tot de conclusie te komen dat vluchtelingen slechts mondjesmaat moeten worden opgevangen. Daarmee zouden we ons ontslaan van de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van vluchtelingen die we buiten de grens houden. Opvang in de regio is het toverwoord, wat toch gezien de huidige stand van zaken natuurlijk weinig nieuws toevoegt.

Is migratie schadelijk? Zijn hele betoog gaat ervan uit dat een groot aantal vluchtelingen slecht is voor de maatschappij, maar in plaats van dat aan te tonen verwijst hij losjes naar veertig jaar migratiegeschiedenis. Maar waaruit blijkt dan in hemelsnaam dat immigratie slecht is? Ondanks de migratie is het bruto nationaal product in de laatste veertig jaar explosief gestegen. Nederland kent minder armoede, meer vrijheid en de samenleving wordt steeds veiliger. Het gaat dus alleen maar beter in plaats van slechter.

Volgens de statistieken doen migranten en tweede generatie allochtone Nederlanders het inderdaad iets minder goed dan autochtone Nederlanders, maar hoewel er aldus een associatief verband is, is nooit overtuigend aangetoond dat migratie of slechte integratie hier volledig verantwoordelijk voor is. Uiteraard zadelt migratie het individu op met een maatschappelijke drempel, maar in een land met een degelijke sociale voorzieningen dient sociaaleconomische achterstand binnen een of twee generaties te worden uitgewist. Dat dit vaak niet het geval is, en etnische ongelijkheid over generaties blijft bestaan, is een maat voor falen van de staat op sociaaleconomisch vlak. Een goed voorbeeld is de Verenigde Staten, waar etnische gelijkheid nog steeds ver te zoeken is hoewel de slavernij al honderdvijftig jaar geleden is afgeschaft. Behalve sociaaleconomisch falen van de staat is ook openlijk racisme en onbedoelde discriminatie hier waarschijnlijk debet aan.

De opvatting dat migratie schadelijk is, is dus nooit goed bewezen. Paul Scheffer is er waarschijnlijk in gaan geloven door de aanhoudende nationalistisch-facistische propaganda van Wilders, waarin Scheffer bevestiging vindt van het beeld dat hij in zijn artikel ‘het multiculturele drama’ begin 2000 schetste. Sinds 11 september 2001 heeft de moslim, en ‘dus’ de migrant van alles de schuld gekregen, en zo is het multiculturele drama tot stand gekomen, maar men zou evengoed de bankdirecteurs of extreemrechts de schuld van ‘alles’ kunnen geven, wat dat alles ook moge zijn.

De moraal Een belangrijk bezwaar tegen het betoog van Paul Scheffer is dat hij de moraal in de vluchtelingencrisis reduceert tot de vraag of we de vluchtelingenstroom hadden kunnen zien aankomen, en dat laatste restje moraal schuift hij dan ook gemakkelijk terzijde. Met Webers onderscheid tussen overtuigingsethiek en verantwoordelijkheidsethiek in de hand houdt Scheffer ons voor dat we moeten waken voor de gevolgen van vluchtelingenopvang en daarbij sluit hij de ogen voor de gevolgen van onze politieke keuzes die buiten de grenzen van Europa, wat mogelijk een beroepsdeformatie is van de hoogleraar Europese Studies.

De morele vraag zou in de eerste plaats moeten zijn in hoeverre wij, Europa, de plicht hebben om onschuldige burgers uit conflictgebieden veiligheid moeten bieden en wat het mag kosten. Ja, wat kost het eigenlijk, die primaire opvang van vluchtelingen? In hoogtijweken in september raamde Jeroen Dijsselbloem de kosten op ‘richting de miljard’, wat hoog klinkt maar in werkelijkheid slechts ongeveer 0,1% is van het bruto nationaal product (880 miljard euro in 2014).

Om ons geweten te sussen pleit Paul Scheffer voor vluchtelingenquota, wat erop neerkomt dat hij sommige vluchtelingen welkom heet en anderen terug wil sturen naar landen waar de bommen je om de oren vliegen. Het ene leven veiligstellen verleent volgens hem dus voldoende excuus de ander in nood te laten. Blijkbaar leeft professor Paul Scheffer in zijn academische ivoren toren en heeft hij het laatste jaar geen krant opengeslagen, of hij vindt verdrinkende vluchtelingen gewoon niet zijn of ons probleem.

En dat is het wel, want je moet wel een enorm bord voor je kop hebben om te menen dat het Westen niet mede verantwoordelijk is voor het machtsvacuüm en de oorlogen in het Midden-Oosten. Bovendien is er actieve participatie van Westerse strijders in de Syrische burgeroorlog. Rechts ziet hierin de bevestiging van het gevaar van de Islam, maar het vergt geen overdreven inbeeldingsvermogen om hierin juist het gevaar te zien van anti-islamisering van de westerse maatschappij, waardoor gefrustreerde jongeren door middel van een Heilige oorlog op zoek gaan naar een manier bestaansrecht te verwerven voor hun culturele identiteit.

Het alternatief: moraal en denken in kansen Als ik een oplossing had voor de conflicten in het Midden-Oosten, had ik niet in de pen geklommen maar aan de lijn gehangen met Washington en Moskou. Wel heb ik een driedelige oplossing voor het multiculturele drama en voor de vluchtelingencrisis. Het eerste onderdeel van de oplossing is allereerst uit te gaan van onze trotse Westerse normen en waarden, en die niet alleen op ons, Europeanen, te betrekken, maar ook op hen die van buiten komen en zelfs voor hen die buiten de Europese grenzen blijven. Als we blijven vinden dat het allemaal niets mag kosten, is onze moraal geen knip voor de neus waard.

Een tweede oplossing is om vluchtelingen zo snel mogelijk te laten participeren, bijvoorbeeld door het creëren van gesubsidieerde banen en door verkorte opleidingen die gericht zijn om zo snel mogelijk te kunnen participeren door het elders uitgeoefende beroep hier uit te kunnen oefenen. Stages zijn daarin essentieel, want het bevordert niet alleen de arbeidsspecifieke kennis en kunde, maar ook integratie en zelfs taalvaardigheid.

Een derde oplossing ligt uiteraard in het bijdragen aan een veilig land van oorsprong. Misschien moeten we ons daartoe over onze meer dan terechte bezwaren tegen leiders als Bashar al-Assad en Vladimir Poetin heen zetten en in plaats daarvan inzetten op een stabiliteit in plaats van democratie.