De Volt-files: Volt maakt de EU democratischer maar kan eurosceptici niet overtuigen

Waarom is Volt op aarde? In het partijprogramma lezen we dat de partij een Europese federatie nastreeft die ook democratisch is. Een opmerkelijk standpunt om verkiezingen mee te winnen: niet zozeer omdat Volt pro-Europees is, maar omdat het om een uiterst technische kwestie gaat waar de meeste burgers niets van begrijpen, laat staan dat het ze iets interesseert. Als u dat niet gelooft: vraag aan een willekeurige voorbijganger hoe de EU besluiten neemt en u weet dat dit onderwerp elke aantrekkingskracht ontbeert.

Dit betekent niet dat het democratisch gehalte van de EU geen aandacht verdient. De conferentie voor de toekomst van Europa – een vaag debat- en participatieproject voor EU-burgers – is deze zondag begonnen en dat lijkt een mooi moment om het gebrek aan Europese democratie te agenderen. Volt heeft er ideeën over: er staat een uitgebreid beleidsdocument online waarin het gebrek aan democratie op EU-niveau wordt besproken. Volt somt zeker vijf problemen op. Als de visie van Volt wordt uitgevoerd, is de EU dan democratisch geworden?

Probleem 1: Gebrek aan transparantie    Volt wil dat de EU transparant gaat werken zodat burgers kunnen overzien wat er in de Europese instellingen gebeurt. Het uitgangspunt moet worden dat vergaderingen openbaar zijn en live te volgen via internet. Momenteel is die transparantie er niet: alleen het Europees Parlement vergadert in het openbaar en zelfs daar is vaak sprake van overleg achter gesloten deuren. Dit maakt het voor burgers onmogelijk te volgen wie welke beslissingen neemt. In theorie lossen een heleboel livestreams dat op.

Probleem 2: Geen echt parlement Volt wil dat het Europees Parlement een volwaardig parlement wordt zoals de Nederlandse Tweede Kamer. Het parlement moet representatief worden voor de Europese bevolking. Dat is nu niet zo: burgers in grote EU-landen als Duitsland hebben relatief minder Europarlementariërs dan burgers in kleine EU-landen als Malta. Volt wil dat aanpassen, het Europees Parlement het recht geven om zelf voorstellen te doen – dat recht heeft het parlement nu niet – en de wording van Europese politieke partijen stimuleren. Zo gaat het Europees Parlement inderdaad meer lijken op een ‘gewoon’ parlement.

Probleem 3: Getrapte invloed van lidstaten Om Europese wetgeving aangenomen te krijgen moeten niet alleen de Europarlementariërs, maar ook de lidstaten instemmen. De lidstaten praten in de raad van ministers, in verschillende samenstellingen en achter gesloten deuren. Onoverzichtelijkheid en schimmigheid troef dus. Volt wil daarom dat er per land één vertegenwoordiger komt en dat op den duur de bevolking van elke lidstaat vertegenwoordigers kiest zodat er een Europese Senaat ontstaat, lijkend op die in bijvoorbeeld de VS. Die Senaat gaat in het openbaar vergaderen. Ook dat is democratischer dan nu.

Probleem 4: Geen Europese regering Burgers hebben nauwelijks invloed op de Europese Commissie: de leden worden door nationale regeringen aangewezen. De samenstelling heeft bovendien geen relatie met de uitslag van de verkiezingen. Volt wil hier een Europese regering van maken: Eurocommissarissen worden ministers en de premier wordt aangewezen door het Europees Parlement. Daar kan men de premier of leden van de regering naar huis sturen. Nu kan het Europees Parlement alleen de hele commissie ontslaan en in de praktijk gebeurt dat per definitie niet. Ook dit Volt-idee is dus een verbetering.

Probleem 5: Steeds wisselende procedures Volt ziet nog een extra reden waarom EU-politiek voor veel burgers niet te volgen is: de adoptie van Europees beleid hangt momenteel af van het onderwerp. Per thema kan de procedure verschillen, met een enorme onoverzichtelijkheid als gevolg. Volt wil dit vereenvoudigen: alle wetgeving moet voortaan goedgekeurd worden door het Europees Parlement en de lidstaten. Zo ontstaat een politiek systeem wat ook voor buitenstaanders inzichtelijk is. Ook dat is een goed voorstel.

Maar is hiermee alle kritiek weg? Het valt al met al te prijzen dat Volt intellectuele energie steekt in het veranderen van de EU in een echte volwaardige democratie. Dit thema is belangrijk al win je er niet snel de verkiezingen mee. Er blijft wel een probleem over: de belangrijkste kritiek op de EU wordt door Volt niet geadresseerd. Stel dat een land niet mee wil doen aan een EU-coronafonds, milieuregels, de euro of gezamenlijk buitenlands beleid? Het is prima te beargumenteren dat als een lidstaat bepaald beleid niet wil, die lidstaat daar niet aan mee hoeft te doen. Immers: democratie.

Dit is precies de kritiek van veel eurosceptici: zij vinden de EU niet alleen nodeloos ingewikkeld, niet transparant en ondemocratisch, maar ook te dwingend en te bemoeizuchtig. Dit probleem lost Volt niet op: de partij wil de samenwerking eerder verplichtender maken. Geen letter over vrijwilligheid of opt-outs. De samenwerking verloopt met Volt dus wel democratischer, maar dat geldt alleen op Europees niveau. Als een lidstaat tegen bijvoorbeeld een coronafonds is, heeft dat land in de visie van Volt gewoon pech. Of dat als democratisch zal worden ervaren laat zich enigszins raden.

Als men een sterke voorkeur heeft voor nationaal beleid, heeft men niets aan de ideeën van Volt. Raar: als de EU zo zinvol is, moeten critici toch gemakkelijk te overtuigen zijn van het nut van samenwerking?