De voortekenen van de volgende financiële ramp verstoppen zich in het volle zicht

De geschiedenis wordt geschreven voor overwinnaars – in de politiek is dat waarschijnlijk zo, maar als het aankomt op een economische crash is het tegenovergestelde waar. Als bijna iedereen verliest, wil niemand toegeven dat ze hebben geblunderd. Tijdens het opruimen van de rotzooi is iedereen het erover eens: dit heeft niemand zien aankomen.

Ik heb twee zware economische crises van dichtbij meegemaakt en iedere keer is het hetzelfde geweest: eerst de aanvankelijke paniek en dan het collectieve vergeten. Het was onmogelijk te voorspellen, niemand heeft aan de bel getrokken, niemand zag de signalen, het gebeurde volkomen onverwachts.

Wat er bij de laatste grote economische crisis begon in de VS en uiteindelijk de hele Westerse wereld in z’n greep kreeg, wordt voor het grote publiek duidelijk in de film The Big Short uit 2015: de hypotheekbubbel barst, grote financiële instellingen gaan ten onder en niemand, behalve een klein groepje knappe koppen dat rijk werd van de crisis, ziet het aankomen. De crisis was niet het gevolg van een systeemfout of menselijk falen, het systeem is gebouwd om de verschillen gigantisch te maken.

De val is ingezet We zitten nu in de bizarre situatie dat ongelijkheid tussen de haves en de have-nots groter is dan ooit, maar door een inflatie-storm die gedeeltelijk wordt veroorzaakt door personeelstekort is er een bijzonder grote groep have-nots die grote stappen maken op de arbeidsmarkt, salarisverhogingen in hun schoot geworpen krijgen en betere voorwaarden cadeau krijgen. Alles om maar te zorgen dat je bedrijf niet ten onder gaat aan iets dat we een paar jaar geleden nog ondenkbaar achtten.

Ondertussen stijgen de kosten, zoals we terugzien in de inflatiecijfers, maar is het probleem veel groter dan geschetst: het CBS neemt huizenprijzen bijvoorbeeld niet mee in de cijfers, terwijl je als alleenstaande starter al gauw zo’n €80.000 bruto per jaar moet verdienen om kans te maken op de woningmarkt. Een modaal inkomen is niet genoeg voor middenhuur, en dan hebben we het nog niet gehad over werkende armen, een groep die in Nederland steeds groter wordt. Vóór Covid was het al lastig om jongere generaties te motiveren met een inkomen dat hoog genoeg is om mee te kunnen doen met wat hun ouders ervan konden kopen (een huis, prima pensioen, twee keer per jaar met het gezin op vakantie, sinterklaascadeautjes en nog wat spaarcenten), deze spiraal is nog extremer geworden. Ondertussen gaat het met ‘de economie’ op papier fantastisch. Hoogmoed komt voor de val – en ik beargumenteer dat we onbewust al aan die val begonnen zijn.

Ik dicht mezelf geen uitzonderlijke economische expertise toe – al moet het ook gezegd worden dat expertise de financiële deskundigen ook niet heeft weerhouden van het maken van grote fouten. Maar een twintigjarige loopbaan in tech en specifiek e-commerce heeft me een redelijk uniek inzicht gegeven in een brede reeks van indicatoren en de samenhang daartussen.

Het dashboard knippert rood Vanuit mijn werk krijg ik real-time inzicht op het economisch dashboard. We zien wat de consumentenvraag stimuleert en wat de aanvoer beperkt. In tegenstelling tot de aandelenbeurs weerspiegelen onze indicatoren wat er gaande is in de echte economie, niet het papieren vermogen. En het dashboard knippert al een tijdje rood. De wijzers die naar de gevarenzone wijzen zijn er eerder geweest – en iedere keer volgde er een serieuze crisis.

De inzichten halen we vooral uit gegevens van de achterkant van Amazon. Nooit eerder hebben we de prijzen zo hard en over de hele linie zien stijgen. Amazon staat bekend als gigant die zorgt voor prijsdalingen, maar nu gaat het hortend, stotend en krakend in de tegenovergestelde richting. Het lijkt niet uit te maken wat de categorie is – van kinderwagens tot elektronica, tot huishoudelijke artikelen – de populairste, best verkochte artikelen zijn niet op voorraad, een fenomeen dat zich niet eerder heeft voorgedaan in de geschiedenis van het Amazon-platform.

Prijs- en loonstijgingen die samen komen, zodra het momentum zich opbouwt, zijn heel moeilijk te beheersen, zoals historische veldslagen met inflatie hebben laten zien. En toch doen de beleidsmakers niets, waarbij ze beweren dat COVID het beeld teveel vertroebelt om een conclusie te trekken. Voor ons is de conclusie al maandenlang duidelijk.

Beperking van het aanbod betekent vanzelfsprekend een kortstondige boost wat winst betreft en de indruk van een hausse voor bedrijfseigenaren. Ik kan het aantal leidinggevenden niet meer tellen die ik de laatste maanden gesproken heb en die naar me keken met een enigszins verbouwereerde uitdrukking. Ze vertelden dat ze het nog nooit zo druk hadden gehad of meer geld hadden verdiend. Het is slechts verbazingwekkend totdat je in aanmerking neemt hoeveel goedkoop (of gratis) geld er in het systeem is gepompt. Deze keer zijn het niet de organisaties die diep in de schulden zitten, maar landen. Rentetarieven zijn al meer dan een tiental jaar niet in de buurt geweest van wat we ooit gewend waren.

Crises bieden kansen Zodra de beleidsmakers zich realiseren dat het inflatiespook geen COVID illusie is, maar blijvend, zullen ze stevig en snel moeten handelen. De schok zal heftig zijn en voor velen niet te overleven. Mijn eigen overtuiging is dat de afrekening al heel snel komt, ergens in de komende achttien maanden.

Na een aantal jaren van doemdenken is het laatste wat ik wil doen mensen met nog meer ellende opschepen. Mijn boodschap is niet negatief, maar realistisch – en zelfs optimistisch. We zijn eerder door crises heen gekomen en er sterker uit gekomen. Voor degenen in het verleden die bereid waren om de signalen niet alleen te herkennen, maar er ook naar te handelen, werden deze crises kansen om te innoveren.

Deze keer, net zoals altijd, is het niet de vraag of we het kunnen zien, maar of we het willen geloven. Ik, daarentegen, kijk naar de geschiedenis, niet naar hoop, om het antwoord te geven.