De ware tiran: onze eigen overtuiging

Mijn oom is Inspirator. Althans, dat staat op zijn Linkedin-profiel. Hij heeft onlangs mogen spreken tijdens een TED-talk. Ik was erbij.

Het evenement, waar binnen verschillende disciplines reikhalzend naar wordt uitgezien, vond plaats in een theaterzaal in het centrum van een middelgrote stad. Provinciale bedrijven die zichzelf vooruitstrevend maar vooral innovatief noemen, waren aanwezig. Enkelen onder hen droegen polo’s met daarop een hip logo van hun bedrijf. Het rook er naar rubber. Mijn hoofd bracht prompt jeugdherinneringen naar de oppervlakte waarin mijn vader na mijn zaterdagmiddagwedstrijden me op sleeptouw nam naar ‘de sloop’. Maar ik begaf me niet op een autokerkhof in Noord-Limburg, ik woonde een TED-talk in Gelderland bij.

Mijn oom was de vierde spreker. Veel nieuws had hij niet te melden. Net als de sprekers aanwezig tapte hij uit hetzelfde vat als zijn voorgangers. Net als alle ‘speaker-celebrities’ wereldwijd, met hun gewiekste kosmopolitische glans, zeverde hij over de vraag: “hoe wil je de rest van je leven invullen?”. Mijn tenen begonnen te krommen toen mijn oom het had over “als je geen gelegenheid hebt de deur te openen, dan bouw je een deur”. Ik zoog door een rietje mijn flesje ice-tea half leeg. Eerder had een jongeman met hip brilmontuur het op het podium al over “je eigen code schrijven”. Hij had als lifecoach – en met hem de Westerse wereld – de enige Oosterse filosofie die uitging van Vrije Wil in de armen gesloten. Want met Mindfulness behield je controle en was “jij het die bepaalt”. Voor hem verkondigde een vrouw, een psychologe meen ik; “kies welke huid je aandoet” (!) om zo de “kapitein van je eigen lot te worden”.

Is de wereld dan zo maakbaar? mompelde ik, maar de gemantelpakte dames naast me keken me glazig aan. De spreker die mijn oom opvolgde, een man rond de zestig met een dof-groene blazer, had in wezen inhoudelijk niet veel toe te voegen aan het programma. Hij lispte, en na enige innerlijke weerstand, werden zijn s-klanken toch een fascinatie voor me. Ook hij grossierde in dooddoeners als worden wie je wilt, “als je er maar voor gaat”. Afkomst, klasse, cultuur, leefstijl, genen en geboorteplaats hadden klaarblijkelijk geen enkel effect op je levensloop – alles kon naar je hand gezet worden.

De sofisten stonden bekend om relativisme: de mens is maat van alle dingen. Een eigentijdse interpretatie maakt de wereld tot wat de mens vindt dat het is. Zo kunnen mensen de gang van zaken bestieren: alles wordt gekaderd binnen hun eigen werkelijkheid, met zichzelf als regent aan het hoofd van de tafel.

Ik verzat wat op mijn theaterstoeltje en kon me er moeilijk een voorstelling van maken dat de sjofele senior op het podium God geworden was en de natuur nederig wachtte op zijn bevel. Maar de opgetogen gepolijste gezichten rondom mij straalden instemmend op elk woord dat zijn lippen verliet. Exit nederigheid, dacht ik, want aan wie toont de despoot ontzag? Na negentien minuten ontving de grijzige man een daverend applaus. Ik was inmiddels aan mijn derde ice-tea begonnen.

Even later plofte mijn oom zich met een zucht in de vrijgekomen zetel naast me. “En?” vroeg hij. Ik klopte hem op zijn schouder.

Onderweg naar huis klonken zweverige akkoorden en zong een milde stem op de radio “life is what happens to you, while you’re busy making other plans.” Mijn oom klikte de radio uit. In die stilte die volgde, overviel een oprisping me en even rook het naar ice-tea in de auto.