De witte wolk van Mark Rutte

Mark Rutte heeft zijn verkiezingsprogramma gepresenteerd. Zo noemt hij het ook, zijn programma. ‘Mijn plan, mijn ambitie.’ In het hele stuk , dat hij liet publiceren in het redelijk neutrale AD en veelzeggend niet in De Telegraaf, de krant van rancuneus Nederland, komt het woord VVD niet voor. Rutte heeft de VVD de grootste partij gemaakt maar is nu zelf groter dan de VVD.

Dat plan bevat op het eerste gezicht niets bijzonders, het is een typisch verkiezingsverhaal, alles zal beter worden als u op mij stemt. Er is amper een wolkje aan de lucht, of het moet de witte wolk zijn waarop Mark zijn toekomst droomt. Maar bij nadere bestudering valt er toch een donderwolk op. Rutte is weliswaar naar het midden opgeschoven, weg van zijn eigen VVD, maar in dat midden is discriminatie bon ton aan het worden.

In woord en idee wordt de partij in ‘zijn plan’ gecamoufleerd. Rutte presenteert zichzelf niet meer als GroenRechts, anti-PvdA of anderszins polariserend. Het is meer don’t worry, be happy , in een arrangement voor een dansavond combo.

Alles is gericht op optimisme, hoop, vertrouwen, om niet te zeggen… ja, ‘het eerlijke verhaal’. Het viel Volkskrant-journalist Raoul du Pré op dat de tekst wel erg doet denken aan de woorden van die andere partijleider.

Er zijn inderdaad passages die zo uit de mond van Samsom zouden kunnen rollen, deze bijvoorbeeld:

Voor de grap kun je deze tekst nog eens herlezen , het is een verkiezingsspeech van Samsom uit juni 2012, voordat duidelijk werd dat er een coalitie met de VVD zou komen. De toon is bijna hetzelfde.

Samsom zei:

Rutte zegt vandaag in een begeleidend interview met het AD :

Of neem deze twee passages, ik laat maar weg welke van wie is:

Rutte toont zich voor zijn doen weliswaar opmerkelijk sociaal – geen kletspraat over ‘de overheid is geen geluksmachine’ of mensen die zogenaamd ‘hun hand ophouden’ – maar over sociaal zijn gaat het weinig. Dat is ook het verschil met Samsom. Rutte beloofde in 2012 dat Nederland sterker uit de crisis zou komen. Samsom zei ‘sterker en socialer’.

En er is nog een groot verschil. Eigenlijk is het ongelofelijk in de 21e eeuw maar het gaat er toch echt om: niet-witte mensen. Vluchtelingen bijvoorbeeld worden door Rutte steevast in een adem genoemd met veiligheid. Dat gaat zo: “We hebben de instroom van vluchtelingen onder controle gekregen. We hebben ons land veiliger gemaakt. Er is minder geweld op straat en er zijn minder inbraken.”

En zo: “We hebben heel veel vluchtelingen tijdelijk opgevangen. Maar hoe zorgen we  ervoor dat vluchtelingen die weer terug kunnen als het thuis veilig is ook echt weer weg gaan? Want we kunnen niet iedereen een échte toekomst geven in ons land. Of de veiligheid. Daarmee mogen we geen risico’s nemen. Een fijn en veilig leven leiden in de buurt waar je woont is het belangrijkste dat er is.”

Het patroon is steeds hetzelfde: begint Rutte over vluchtelingen dan begint hij ook over veiligheid. En dan niet de veiligheid van de vluchtelingen. Ook niet over mededogen of humanitaire waarden, niet over leed of verschrikkingen. Nee, hij begint over dreiging. Zonder een direct verband te leggen. Het positieve is: hij noemt ze tenminste geen ‘gelukszoekers’ meer.

Om huidskleur gaat het ook in deze passage: “Het is hoog tijd dat wij samen iets doen aan de spanning en de verkramping. Wij, of je hier nu wel of niet geboren bent. Wij, dat zijn alle mensen die onze waarden, onze rechten en onze vrijheden delen. Wil je niet meedoen? Dan is het tijd om ergens anders een plekje te zoeken. Als je onze vrijheden omarmt, dan hoor je er bij.”

Wilders wil af van de vrijheden die we hier hebben, zoals de vrijheid van beweging en de vrijheid van godsdienst. Zegt Rutte nu dat Wilders dan maar moet gaan emigreren? Natuurlijk niet. Dit gaat niet over witte Nederlanders. Voor wit en niet-wit gelden in dit land verschillende normen. Als Sylvia Witteman in een interview zegt dat ze elk weekend met haar man, Volkskrant-hoofdredacteur Philippe Remarque, hard lacht om ‘Anne Frank-grappen’ dan gebeurt er helemaal niks. Als Sylvana Simons hetzelfde zou zeggen, dan was het land te klein. Die tweedeling tussen wit en niet-wit zie je ook terug bij deze passage:

Het publieke debat in Nederland ging – gelukkig – niet over het recht van een vrouw om een korte rok te dragen. Maar het ging wel over de vraag of een vrouw die daar zin in heeft een boerkini mag dragen, ongeacht wat je persoonlijk van die kledij vindt. Over het recht op preutsheid. Tegen dat laatste waren protesten, omdat de boerkini religieus zou zijn en die vrijheid werd de niet-witten niet gegund. Maar in de ogen van Rutte gaat dat debat kennelijk niet over vrijheid. Ook hier weer: de vrijhed is wit. Rutte noemt Nederlandse niet-witte staatsburgers met andere ideeën ‘buitenstaanders’: “Buitenstaanders die zich ergeren aan hoe wij het hier met elkaar geregeld hebben, moeten zich afvragen of ze wel in Nederland willen blijven.” Hoe je dat ook wendt of keert, het is een frontale aanval op individuele vrijheid.

De angst voor de andere huidskleur wordt door Rutte weliswaar niet voluit bespeeld maar ook niet onbenut gelaten. Je zou kunnen zeggen, het verhaal van Rutte is dat van Samsom met een PVV-sausje. Om die verdenking voor te zijn keert de premier zich ook tegen populisme. Hij introduceert zelfs een nieuwe term, ‘de stille meerderheid’.

Stille meerderheid. Dat klinkt een stuk minder activistisch en agressief dan de ‘zwijgende meerderheid’, het begrip dat Nixon in de jaren zestig muntte om de rechtse kiezer te benoemen. Rutte mijdt die rechtse taal. Zwijgen is een vorm van protest. Stilte is voor mensen die ook van dat protest niets meer moeten hebben: “Maar waar ik niks mee heb zijn die schreeuwers aan de zijlijn. Links en rechts. Zij hebben op alles wat er gebeurt kritiek. Ze zijn boos over van alles en nog wat, maar als je om hulp vraagt doen ze helemaal niks. Dit zijn ook de mensen die denken dat de overheid alles voor ze oplost. Op deze mensen bouw je geen samenleving. Dat geloof ik echt. Die mensen verpesten het voor de rest. Soms zou je bijna gaan denken dat die schreeuwers Nederland zijn.”

Een gelukkig, optimistisch en vrij land zonder geschreeuw. Zo simpel is het volgens Rutte. De hele tekst is dan ook geschreven in Jip en Janneke-taal. En dat wreekt zich. Want wie in Jip en Janneke taal spreekt, gaat ook op Jip en Janneke niveau denken. En dat kenmerkt zijn plan.

Nederland is een van de hoogst ontwikkelde landen ter wereld. Het zou voor iedereen beter zijn als de premier zich daar eens naar ging gedragen en de burgers wat stof tot nadenken gaf. En een echt plan. We verdienen het, om in VVD-termen te blijven.