De 'zorg'-leugen van het neoliberalisme

Sinds vier jaar is de VVD aan de macht en de invloed hiervan kristalliseert zich langzaam uit in de werkelijkheid waarin we in Nederland leven. Er zijn twee stromingen binnen de VVD, een liberale en een neoliberale. Het mag duidelijk zijn dat met name de tweede de meest krachtige is met minister-president Mark Rutte en zijn ideologische vriendin Edith Schippers als belangrijkste vertegenwoordigers. Het neoliberalisme bepaalt de richting van de VVD, maar ook van een groot aantal thema’s in de Nederlandse samenleving, zoals de sociale woningbouw en de gezondheidszorg.

Wat is het verschil tussen liberaal en neo-liberaal? Liberaal betekent dat de ontwikkeling van het individu centraal staat met een eigen verantwoordelijkheid en ondernemingszin. Hier is duidelijk nog een verbinding met een humaan, menselijk aspect, namelijk de zelfbeschikking en groei van het individu. Bij het neoliberalisme is het liberalisme dogmatische geworden en wordt de verbinding met dit menselijke aspect als toetssteen losgelaten. Het individu is louter een economische component geworden, die eendimensionaal meetbaar en beheersbaar is. Het systeem is nu het uitgangspunt en degene die daarbinnen de macht hebben.

Weerstand We zien dit met name terug in de ontwikkeling van de gezondheidszorg, waarbij de marktwerking heilig wordt verklaard en tegelijkertijd het individu opgeofferd. Terwijl voor een gezonde marktwerking juist sterke en gelijkwaardige partners nodig zijn; de klant, de zorgaanbieder en de zorgverzekeraar. Het is opvallend hoe weinig weerstand deze ontwikkeling in de politiek krijgt. De leugen van het neoliberalisme wordt blijkbaar zo overtuigend verkocht, dat zelfs gematigd links er met open ogen intrapt. Alsof er niet genoeg voorbeelden zijn, waarbij teveel nadruk op de marktwerking een tegenovergesteld effect had. Denk maar aan de recente parlementaire enquete over het falen van de sociale woningcorporaties. Door mismanagement, fraude en zelfverrijking verdampte er afgelopen decennium miljarden aan geld van huurders. Bij de ontwikkeling in de gezondheidszorg dreigt een herhaling hiervan.

Waar de liberaal het individu centraal zet, wordt door de neoliberaal het individu gewantrouwd en opgeofferd. In de ontwikkeling van de neoliberale gezondheidszorg werden eerst heel bewust de professionals gediskwalificeerd en neergezet als cowboys, die in grote getallen misbruik maken. Beroepsverenigingen waren hierbij opvallend stil. Ook zij bewogen mee in een misplaatste braafheid, want nu staan professionals in de gezondheidszorg in feite buitenspel. Ten tweede werd de consument aan de kant gezet. Eerst door het recht op privacy teniet te doen, waarbij het advies van het CBP door minister Schippers in de wind werd geslagen. Daarna door de keuzevrijheid van de klant op te offeren. Waarschijnlijk stemt de Eerste Kamer volgende week dinsdag in met het voorstel om artikel 13, die de vrije artsenkeuze van de klant garandeert, af te schaffen.

De zorgverzekeraars, waar trouwens maar vier grote partijen de dienst uitmaken, hebben nu alle macht. Het pakket wordt door hen bepaald, de prijs wordt door hen bepaald, maar ook de behandelaar en de behandeling die deze behandelaar dient uit te voeren wordt door hen bepaald. Terwijl een verzekeraar geen verstand heeft van zorg! Een verzekeraar wordt geleid door managers die verstand hebben van cijfertjes en geld. Dat zal vanaf nu dus ook het doel zijn van verzekeraars; naar Amerikaans voorbeeld geld verdienen aan de ziektes van mensen. Zeker als de Eerste Kamer volgend jaar instemt met het idee om door ziekenhuizen winst te laten uitkeren aan aandeelhouders.

Zwakste schakel Kwaliteit van zorg is de leugen waarmee dit beleid wordt verkocht. In de nieuwe pakketten die door de vier zorgverzekeraars worden aangeboden zijn de eerste tendensen al zichtbaar; een duurdere verzekering voor mensen die ouder zijn of een ernstige ziekte hebben gehad. Zo wordt het niet sociale, neoliberale mensbeeld zichtbaar. Solidariteit heeft in dit wereldbeeld geen plaats en hiermee graaft de neoliberaal zijn eigen graf. Immers de zwakste schakel maakt de sterkte van de ketting uit. In ieder mens zit een sterke en zwakke kant. Juist de verbinding tussen deze twee kanten maakt een samenleving leefbaar.

Ik zou willen pleiten voor de terugkeer naar een meer liberale in plaats van neoliberale werkelijkheid, waarbij solidariteit een logische plaats heeft. De beste manier om te bezuinigen is door het vertrouwen bij het individu te leggen. De meeste mensen willen niet teveel geld voor hun zorg betalen. Ze willen kwaliteit, balans tussen deskundigheid en medemenselijkheid. Hoe meer keuze er bovendien is, hoe meer kans dat er een goede match plaatsvindt tussen zorgvragen en zorgaanbieder. Maak de factuur die de klant krijgt doorzichtig, helder. Het individu is in onze samenleving mans genoeg om te doorzien of hij belazerd wordt of niet. Het zal daarbij een goed idee zijn om de kolossen van zorgverzekeraars op te splitsen en per regio een verzekeraar in te stellen. Deze verzekeraar heeft voeling met de zorg die lokaal wordt aangeboden en is dienstbaar, uitvoerend en niet bepalend in de uitwisseling van zorg die plaatsvindt tussen zorgvragen en zorgaanbieder.

Het is triest dat juist de kleine zorgverzekeraar en de kleine ziekenhuizen, die van grote betekenis zijn in de regio, of worden opgeslokt door de grote verzekeraars of failliet gaan in de door de neoliberale visie bepaalde werkelijkheid.

cc-foto: Marco Derksen