Debat rond strafrechtpleging onterecht gedreven door wraak

Özcan Akyol hekelt in zijn opiniestuk in de Volkskrant van 12 juni de dreigende sluiting van de gevangenisbibliotheken als onbeschaafd en oerdom. Ik kan het alleen maar met hem eens zijn. Ik denk echter dat het hier niet alleen gaat over een simpele bezuinigingsmaatregel.

Het lijkt eenvoudig: straffen worden geacht de slachtoffers vergelding te bieden, de daders te hervormen, misdrijven door afschrikking te voorkomen en de geschokte rechtsorde te herstellen. In de ogen van de oppervlakkige beschouwer is er een lineair verband: hoe strenger de straf, hoe groter het effect op deze vier elementen. En als het effect tegenvalt, dan komt dat omdat de straf, opgelegd door slappe D66-rechters, toch nog niet hoog genoeg was en de gevangenis bovendien bijna een luxe hotel is. Dus: langere gevangenisstraffen en weg met de faciliteiten. Dat zal ze leren.

Recidive Uiteindelijk wordt het debat over de strafrechtpleging gestuurd door de behoefte aan wraak. Wie de moeite neemt om zich wat beter te informeren weet dat het zo niet werkt, en nog nooit zo gewerkt heeft. Het komt er op neer dat de maatschappij een heleboel geld besteedt om mensen ongeschikt te maken voor het leven na de bajes, zodat ze ofwel tot last van diezelfde gemeenschap blijven of gaan recidiveren en dat kan de bedoeling toch niet zijn. Desondanks worden die voorzieningen die dat nog een beetje kunnen keren – onderwijs, bibliotheken, begeleiding – wegbezuinigd. Een typisch voorbeeld van ‘pennywise, pound foolish’, maar daar weten we wel wat op: nog langer straffen en nog minder voorzieningen.

Welke politicus heeft het lef om hardop te zeggen dat ons huidige systeem niet deugt en dat we moeten nadenken over een systeem dat delinquenten zo niet beter voorbereidt op een leven na de bajes, dan toch ze in elk geval niet verder beschadigt? Het overgrote deel van de bajespopulatie is geen carrièrecrimineel, maar iemand die een misstap heeft begaan en die met een gerichte begeleiding  en enig perspectief nog te verbeteren is, en uiteindelijk weer een functie in de maatschappij zou kunnen gaan bekleden. Dat is de enige weg naar serieuze en structurele bezuinigingen, en misschien zelfs een verhoogd veiligheidsgevoel.

En de werkelijk zware jongens? Sommige criminelen zijn onverbeterlijk en die moet je uit de samenleving verwijderen, als je ze tenminste te pakken kunt krijgen. Wie denkt dat deze aanpak hèt middel is tegen criminaliteit leeft in een droomwereld. Helaas heeft er zich nog geen prins aangediend om hem wakker te kussen.

Hugo Bergveen is ex-gedetineerde en schrijver van het boekje ‘Bajes voor beginners’ (uitgave Van Gorcum)