Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Desinformatie als wapen van de democratie

  •  
31-10-2019
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
120 keer bekeken
  •  
36796346221_2e0dbe7315_k

© cc-foto: Camp Heumensoord

De laatste decennia is er steeds bezuinigd op allerlei universitaire vakgroepen die zich bezighielden met niet-westerse talen, samenlevingen en culturen. Daardoor is essentiële kennis verloren gegaan.
“Krijgsmacht onderzoekt het inzetten van desinformatie”, luidt een forse kop in de NRC van donderdag. Bij Goedemorgen Nederland ging staatssecretaris van Defensie Barbara Visser er eveneens op in. Zij had het over nepnieuws als strijdmiddel en verzekerde het publiek dat dit allemaal nog in de Tweede Kamer behandeld zou worden en dat het natuurlijk allemaal volgens bepaalde internationale normen zou gaan. In de NRC speculeerde een militair over een vervalste opname van een Taliban-commandant die je dan in Afghanistan op bepaalde sociale media kon plaatsen om zo onenigheid te scheppen onder deze fundamentalisten.
Soms onderscheidt dit land zich door een verbijsterende naïviteit. Psychologische oorlogsvoering, misleiding en het verdraaien van de waarheid behoren al sinds het paard van Troje tot het arsenaal van krijgsmachten. De eerste moderne meester op dit vlak is waarschijnlijk Alfred Harmsworth, beter bekend als Lord Northcliffe, de oprichter van de Daily Mail en de Daily Mirror. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij directeur van propaganda tegen de vijand. Onder zijn leiding werd een verbijsterende hoeveelheid kwaadaardige leugens over de Duitsers verspreid die tot op de dag van vandaag bijdragen aan het beeld van de stereotype mof.
AMUSINGWAR-nazi-propaganda-ww-posters
In de Tweede Wereldoorlog heeft de psychologische oorlogsvoering nieuwe hoogtes bereikt. De asmogendheden en de geallieerden werkten allebei op grote schaal met desinformatie om de vijand te ontmoedigen en te misleiden. Aan Duitse kant was dr. Joseph Goebbels voor geen kleintje vervaard maar hij vond een deskundig tegenstander in de Brit Sefton Delmer, die in alle opzichten zijn meerdere was.
Ook Nederland kende op dat gebied zijn specialisten. In Londen werkte Meyer Sluyzer aan de geallieerde kant. De beste kracht onder de landverraders was Willem van den Hout, beter bekend onder zijn schrijversnaam Willem W. Waterman. Na de bevrijding werd Sluyzer sterredacteur bij Het Vrije Volk en radiocommentator voor de VARA. Van den Hout werd beroemd onder een nieuwe schuilnaam Willy van der Heide als auteur van de Bob Evers jongensboekenserie. Die hebben de meeste babyboomers als kind met rode konen gelezen. En Sefton Delmer? Hij werd reizend correspondent voor de Daily Express en schreef een bewonderende biografie over zijn goede vriend, prins Bernhard. De memoires van Delmer zijn zeer de moeite waard.
Vijftig jaar geleden leende ik uit de bibliotheek van het Instituut voor de Perswetenschap aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam al The American Psywar Handbook, dat vol tips en trucs stond om de vijand te misleiden. Het is moeilijk voorstelbaar dat er bij de Nederlandse strijdkrachten geen kennis meer voorhanden is over psychologische oorlogsvoering en desinformatie. Daarvoor is het een te gewoon en algemeen toegepast wapen.
Het is wél buitengewoon verstandig als er nu extra wordt geïnvesteerd in kennis op dit gebied. Liegen en misleiden van vijanden valt namelijk niet mee. Je hebt er een perfecte kennis voor nodig van hun talen, culturen, geschiedenis en gewoontes. Anders val je meteen door de mand. In de praktijk gebeurt dat ook heel vaak: radiosprekers inzetten met het verkeerde accent, spelfouten niet corrigeren. Onjuistheden laten staan. Onjuistheden laten staan? Leugens komen alleen tot hun recht in een bed van waarheid.
Het gaat er bovendien niet om wat je zelf denkt en vindt, het gaat om het wereldbeeld van de vijand. Als je wilt dat IS-strijders de wapens neerleggen, dan zijn waarschijnlijk alleen theologische argumenten echt overtuigend. Dan moet je wel doorkneed zijn in islamitische godgeleerdheid. Anders versterk je deze fundamentalisten alleen maar in hun denken.
De laatste decennia is er steeds weer bezuinigd op allerlei universitaire vakgroepen die zich bezighielden met niet-westerse talen, samenlevingen en culturen. Daardoor is essentiële kennis verloren gegaan die je nodig hebt om het het Midden-Oosten, Azië en Afrika werkelijk te begrijpen. Daar plukken we nu met onze inzet in Mali bijvoorbeeld de bittere vruchten van. En in Afghanistan hebben we de giftige oogst van onze onwetendheid al binnen gehaald.
Een wezenlijke opmerking tot slot: dit gaat over oorlog en strijdende partijen, die elkaar proberen te vernietigen. Dan mág veel. Liegen en bedriegen is nog het minste als het vernielen van hele steden op het programma staat. Het gaat om een uitzonderlijke situatie. In het NRC-artikel komt een officier aan het woord, die zegt: “Onze zwakte ligt in onze democratie. Alle meningen mogen er zijn, maar dat biedt ook ruimte aan polarisatie.”
Democratie is geen zwakte. Dat is juist onze kracht. Wij zijn opgevoed met de gedachte dat vrijheid van meningsuiting een centraal element is in onze manier van samenleven. Je kunt over hetzelfde onderwerp heel verschillend denken en als het goed is wint degene met de beste argumenten het debat. Dat maakt burgers van democratisch bestuurde landen aanzienlijk minder vatbaar voor manipulatie dan de onderdanen van autoritaire heersers want die hebben nooit goed geleerd feiten van fictie te onderscheiden.
Daarom ook was destijds in de Tweede Wereldoorlog Sefton Delmer de beste vakman en dr. Joseph Goebbels niet. In Duitsland en de bezette gebieden werd het luisteren naar vijandelijke zenders gestraft met lange detenties, in Engeland had niemand er moeite mee en de New York Times gaf in zijn dagelijkse radioprogramma’s altijd ook de golflengtes door van de Duitse en Japanse omroepen, die allebei op de korte golf Engelstalige uitzendingen verzorgden om zodoende de luisteraars in de geallieerde landen van hun kracht en onoverwinnelijkheid te overtuigen.
Vanwege hun democratische instellingen waren de Britten en de Amerikanen uitstekend tegen beïnvloeding door de nazi´s en de Japanners bestand.
Als we dat maar niet vergeten.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.