Digitalisering en sociale onrust

Digitalisering levert dalende productiekosten op. Dankzij digitalisering kunnen we met steeds minder input van arbeid, grondstoffen en energie, steeds meer output in de vorm van steeds betere en steeds goedkopere producten leveren. Dat geldt voor alle sectoren die gedigitaliseerd raken. Van ziekenhuizen tot telefoonmaatschappijen en van maakindustrie tot transport. Minder input van arbeid, betekent minder behoefte aan arbeid en minder vraag naar arbeid betekent een neerwaartse druk op de lonen. Dat verklaart waarom ondanks al die productiviteitsgroei de lonen de afgelopen decennia stagneerden en dat verklaart weer waarom de inkomensverdeling steeds schever is geworden.

Sociale onrust Minder vraag naar arbeid verklaart ook waarom werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt steeds slechter is gaan betalen en waarom nu uiteindelijk ook de inkomens van de middengroepen onder druk zijn komen te staan. En dit verklaart ook de sociale onrust die we nu zien in de rijke westerse landen. Sociale onrust is gevaarlijk. Te veel onrust brengt onze welvaart in gevaar. En helaas is er geen navigator die aan het roer staat en ons in veiliger vaarwater kan brengen. Integendeel zelfs, in sommige landen zijn nu populistische leiders aan de macht gekomen die wel zekerheid beloven, maar feitelijk alleen maar refereren aan een verleden dat niet meer terugkomt. Dat mogen we hopen ook, want we weten waar ‘eigen volk eerst’ uiteindelijk naar toe leidt. Handelsoorlogen (als het daar dan nog maar bij blijft) zijn uiteindelijk in ieders nadeel.

Herverdeling Wat er moet gebeuren is een herverdeling van welvaart. Een herverdeling die overeenkomt met het rechtvaardigheidsgevoel zoals dat leeft in de samenleving. Interessant Amerikaans onderzoek  bracht op dit punt schokkende zaken aan het licht. Allereerst het verschil tussen de feitelijke, de gewenste en de veronderstelde verschillen in rijkdom. Amerikanen van arm tot rijk zijn van mening dat de rijkdom in de VS te ongelijk is verdeeld. Ze vinden de inkomensverschillen in de VS veel groter dan wenselijk. Maar het schokkende is dat als je hen vraagt hoe groot die verschillen in welvaart dan wel zijn, ze deze nog ver blijken te onderschatten. Ze zijn nog veel groter dan ze veronderstellen. Iets soortgelijks geldt ook in ons land. De opvattingen over de juiste manier van berekenen verschillen, maar over één ding is men het wel eens. De vermogensverdeling in Nederland is extreem scheef, met een Gini coëfficiënt (de maatstaf voor ongelijkheid) van 0,98. De volgens economen meest optimale waarde zou ergens rond de 0,29 liggen.

Inkomensverschillen Los van sociale onrust is dat een onwenselijke situatie. Want uit  economisch onderzoek  blijkt dat een samenleving met kleine inkomensverschillen doorgaans meer economische groei, een hoger geluksgevoel, minder criminaliteit en een  betere gezondheidssituatie   kent. De markt zal niet vanzelf leiden tot de gewenste herverdeling. Ook de arbeidsmarkt en het politieke systeem zullen de zaak niet automatisch corrigeren. De machthebbers zullen niet automatisch afstand willen doen van hun bevoorrechte positie. Daarvoor is strijd nodig.

Strijd Die strijd hebben we eerder gezien na de eerste industriële revolutie. De opkomende arbeidersbeweging heeft toen via stakingen, vakbonden en politieke strijd een verbetering in de arbeidsomstandigheden en de lonen en salarissen afgedwongen. De machtshebbers waren toen ook zo verstandig om sociale rust ‘te kopen’. Tenslotte hebben ook de twee wereldoorlogen in hoge mate bijgedragen aan die inkomensherverdeling. Nu na de digitale revolutie is er een zelfde beweging nodig. Laat links en rechts, conservatief en progressief, arm en rijk, oud en jong samen zich tot doel stellen om de bestaansonzekerheid zoals die nu is ontstaan bij flexwerkers, ongeschoolden, ouderen en langdurig werklozen zo snel mogelijk uit de wereld te helpen. Laten we voorkomen dat er eerst weer een echte  oorlog nodig is als ‘de grote gelijkmaker’.