Dik zijn is geen keuze

Afgelopen woensdagavond deed ik mee aan het debatprogramma Arena van de EO, waarin gedebatteerd werd over de vraag ‘Als je te dik bent dan is het je eigen schuld?’. Ik behoorde bij het team dat argumenten moest aandragen voor het antwoord ‘nee’. Ons team verloor uiteindelijk op punten en was niet in staat het gesundes volksempfinden van de kijkers, die moesten stemmen welk team gelijk had, te vervangen door echte kennis.

De oude volkswijsheid ‘elk pondje gaat door het mondje’ wordt door veel mensen geïnterpreteerd als een wilsdaad. Men denkt dat aan de poort (de mond) een agentje staat dat beslist of het pondje erin gaat of niet. Voor het gemak vergeet men dat er een hele gecompliceerde wereld omheen zit en dat die bepalend blijkt te zijn.

Je wordt niet dik omdat je dat gekozen hebt. Het is veertig procent van de volwassen Nederlanders en twaalf procent van de kinderen overkomen terwijl ze dat nauwelijks in de gaten hadden. En nu worden ze wakker en ontdekken dat ze niet alleen zwaarder geworden zijn de afgelopen 40 jaar, maar dat daarmee ook een slechtere gezondheid samen gaat. Meer kans op diabetes2, op hart- en bloedvatziektes en andere chronische aandoeningen. De weg terug blijkt dan erg moeilijk. Want hoe is het gekomen?

Het begin We kunnen het begin vrij gemakkelijk aanwijzen, maar omdat er verschillende factoren een rol spelen kunnen we beter een tijdvak nemen. Wereldwijd begint de obesitasepidemie op het moment dat de moderne leefstijl zijn intrede doet. Die gaat namelijk gepaard met automatisering van vrijwel alle processen in dagelijks leven en werk, waardoor we aanzienlijk minder energie verbruiken. Voor zware beroepen tuimelt het dagelijks energieverbruik in een periode van enkele jaren van zo’n 5000 calorieën naar 2500.

Kindermarketing Tegelijkertijd worden we rijker, kunnen ons meer voedsel veroorloven en is er ook meer aanbod. In veertig jaar veranderde de productie van ons voedsel ook intensief. Zeventig procent van de mensen wordt volledig afhankelijk van de supermarkt, die ‘designer food’ levert, afgestemd op de vraag van de consument: houdbaar (dus dan met er zout, vet of suiker bij), goedkoop en zo lekker dat de consument het opnieuw en opnieuw koopt (dus dat betekent nog meer energiestoffen, te weten suiker en vet, want die waren in de loop van de menselijke geschiedenis noodzakelijk voor het overleven zodat de klant ook nog via een dopamine-uitstoot beloond wordt voor zijn gedrag).

Daar bovenop kwam nog de noodzaak van voedselproducenten om aandeelhouders (denk onder andere aan pensioenfondsen) tevreden te houden en dat leidde tot uitgekiende promotie van de overproductie aan calorieën, die toch de weg naar de consument vonden. Dat gaat zelfs zo ver dat marketing op het niveau van kinderen normaal werd. Daarmee namen bedrijfsleven en media voor een groot deel de opvoeding van kinderen voor wat betreft eetgedrag van ouders over. Zo zijn we in de loop van de tijd allerlei dingen ‘gewoon’ gaan vinden die allerminst normaal zijn. Dus tussendoortjes in de ochtend en middag, en de wereld is echt niet gemaakt met rivieren en beken die in plaats van water suiker bevattende dranken bevatten, waarmee we onze dorst moeten lessen.

Tv Daarbij kwam ook nog een toenemende individualisering waardoor de gezamenlijke maaltijd in veel gezinnen verdween, de plaats waar we vroeger leerden te eten. De intrede van de televisie zorgde voor vele uren zittend naar een scherm kijken. Inmiddels is precies uitgerekend hoeveel uur tv kijken samenhangt met je kans op het krijgen van diabetes2. Er zijn daarna nog een vele schermsoorten bijgekomen, waaraan we uren lang gekluisterd zijn. Maar ook staat de thermostaat overal te hoog, waardoor we door gewoon rillen geen energie meer verbruiken. We gaan te laat naar bed, iets waardoor met name bij kinderen overgewicht toeneemt. En ook het verband tussen stress met dikker worden is aangetoond.

Genen Dat is niet alles, maar al genoeg om nu even over na te denken. Hebben we dat gewild? Nee, het is ons overkomen. En wie worden er het hardst getroffen? De mensen met een ongunstig genetisch mozaïek. De 5000 genen die te maken hebben met het systeem dat de balans tussen verbruikte energie en binnenkomende energie zijn ongelijk verdeeld en je kunt maar zo een heel ongunstige combinatie hebben getroffen. Van die 5000 genen zijn er 3500 die ons door perioden van honger moeten slepen. Dat is nu eenmaal in de evolutie van de mens vele malen vaker nodig geweest dan overvloed. De kans dat mensen ongunstige genen in hun mozaïek hebben is dus groot, maar verschilt.

Het overkomt vooral mensen die met honger te maken hebben gehad. Kinderen van ondervoede zwangere vrouwen worden al in de baarmoeder geconfronteerd met omstandigheden die de genen die ze nodig te hebben om ‘gulzig’ te worden geactiveerd en ze komen er nooit meer vanaf. Onderzoeken in ontwikkelingslanden hebben overtuigend aangetoond hoe dat obesitas exponentieel doet toenemen.

Klasse Mensen die uit lagere sociaaleconomische klasse komen hebben ook minder toegang tot voorzieningen en informatie, zijn vaak minder opgeleid en leven ook vaak met het gevoel dat wat hen in het leven overkomt niet door henzelf te beïnvloeden valt. Kortom, ze behoren niet tot de mensen waar je moet aankomen met verhalen over te weinig wilskracht, want als je dik bent heb je het er dus blijkbaar zelf naar gemaakt. Onzin. Het draagt bij aan discriminatie en stigmatisatie en leidt tot intimidatie. Wetenschappelijk bewijs ten overvloede aanwezig.

Ik zou zo graag willen dat mensen die op basis van hun eigen ervaring zich tot dieetgoeroe of dikwijzer hebben benoemd zulk wetenschappelijk materiaal zouden lezen. Nu werken ze vanuit een eigen inzicht, dat toepasselijk is op henzelf en bij een bescheiden groep mensen uit een vergelijkbaar middenklasse milieu met een niet te beroerd genetisch mozaïek. Ze hebben het licht gezien en roepen Halleluja, kom tot mij. Het een religie, niet gebaseerd op wetenschap maar op mening en overtuiging.

 

 

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezonde Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht