Dominee Jesse Jackson schrijft een verschrikkelijk Amerikaanse brief

“Jesse Jackson roept Rutte op om Zwarte Piet af te schaffen”. Zo luidt de kop boven een artikel op de site van de NOS. Deze benadering kreeg een echo op heel wat nieuwsmedia. Nu denkt half Nederland dat Jackson in een open brief bij de premier heeft aangedrongen op een verbod van Zwarte Piet. Maar dat vraagt de reverend helemaal niet. Hij doet  een typisch Amerikaanse remedie aan de hand: een revival. We moeten met elkaar het licht zien.

Ds. Jesse Jackson is geen kleine jongen. Hij was destijds de rechterhand van Martin Luther King en hij mag terecht als diens geestelijk erfgenaam gelden. Tot op de huidige dag zet hij zijn grote morele autoriteit in om actie te steunen tegen racisme en discriminatie.

De brief die hij aan Rutte richtte  moet in dit licht worden gezien.

Het is moeilijk voorstelbaar dat dominee Jackson – zeker in deze tijden- vanuit zijn hoofdkwartier te Chicago de ontwikkelingen in Nederland op de voet volgt. Het kan niet anders of de brief moet vanuit hier zijn ingestoken. Jackson verwijst zelf naar ontmoetingen in het verleden met dr. Berryl Biekman. Dat is een voormalig politica van D66 die onder meer de drijvende kracht was achter de totstandkoming van het monument ter herdenking van het slavernijverleden in Amsterdam, waar jaarlijks de Keti Koti-herdenking begint. Wie weet was zij het die Jackson tot zijn brief heeft geïnspireerd omdat hij als aanleiding neemt het gegeven dat het denken van Rutte over Zwarte Piet aan het schuiven is geraakt. Het wil er bij mij niet in dat Jackson dit zelf heeft ontdekt – overladen als hij zeker nu wordt met werkzaamheden en informatie.

Hoe dan ook, het is een interessante brief geworden, die cultureel gezien een door en door Amerikaans karakter draagt. Dat wil zeggen, totaal gebaseerd is op een specifiek Amerikaans christelijke traditie. Al in de achttiende eeuw sloegen van tijd tot tijd golven van herbekering door het land. Predikers organiseerden grote bijeenkomsten waar de gelovigen op de knieën gingen, hun diepe zondigheid erkenden, het kwaad voorgoed afzwoeren en een nieuw begin maakten. Zo’n beweging heet een revival.

Dit alles valt beter te begrijpen als je beseft dat de eerste immigranten naar Noord-Amerika zoals de Pilgrim Fathers de ambitie hadden een ideale maatschappij te grondvesten. Altijd bleef tot het imago van de Verenigde Staten behoren dat het een land was waar immigranten hun ambities ongehinderd konden realiseren. Het vrijheidsbeeld staat daarvoor symbool. Dat schept een gunstig klimaat voor revivals en een geestelijke vernieuwing als het allemaal in de praktijk wat tegenvalt met het paradijs aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

De beruchte Amerikaanse televisiedominees staan in de  traditie van bekering maar Martin Luther King en zijn beweging net zo goed. Zijn beroemde “ I have a dream ” speech is qua opbouw een typische revival-preek. Ook hier wordt ons gevraagd de harten te openen, niet zozeer voor Jezus maar voor een wereld waarin alle mensen gelijkwaardig zijn en racisme is uitgebannen. De Amerikaanse anti-alcoholbeweging ging trouwens ook met zulke massale sessies gepaard waarbij de bekeerlingen één voor één naar voren kwamen en de drank voorgoed afzwoeren. “From now on I am tee, tee, total” , riep een van hen nog met dubbele tong op zo’n bijeenkomst. Daar komt het woord teetotallers vandaan als aanduiding in het Engels voor de principiële waterdrinkers.

Dominee Jackson vraagt Rutte niet om Zwarte Piet te verbieden. Hij roept de premier op om zich te bekeren en het kwaad verre van zich te werpen. Om onderzoek te doen naar de zonden uit zijn verleden. Jackson meent namelijk te weten dat Rutte ooit zelf Zwarte Piet heeft gespeeld. Uiteraard ziet de reverend  alles in het kader van de Amerikaanse beeldtaal. Hij gaat er zonder meer van uit dat mensen die waar ook ter wereld hun gezicht zwart maken, dit altijd doen om zwarten te kwetsen, te beledigen en te bespotten en niet om een andere reden. Zwarte Piet kan in Jacksons ogen niet los gezien worden van de Amerikaanse blackface-traditie https://www.youtube.com/watch?v=6ptQYcWyRL0. Hij geldt dan automatisch als een kwetsend relict uit  het koloniaal verleden. Aan andere zienswijzen gaat men zonder meer voorbij. Ook kan het niet anders dan dat Zwarte Piet in Nederland niet wordt beschouwd als net zo menselijk als de blanken. Black Pete is someone “to have fun with” not to be treated as a fully human and as an equal person. Geen wonder als je bij Zwarte Piet meteen moet denken aan het goede schip de Robert E. Lee https://www.youtube.com/watch?v=24LMmV4FBxY.

Jackson laat het daar niet bij. Hij houdt Rutte ook nog voor dat de apartheid samen hangt met de rol van de Nederlands Hervormde Kerk in Zuid Afrika. Hier haalt de reverend de Nederlands Hervormde Kerk van Nederland en de Nederduits gereformeerde kerk in Zuid-Afrika door elkaar. Je kunt inderdaad heel wat aanmerken op het gegeven, dat de grote protestantse kerken van ons land nog lang formele vriendschapsbanden bleven onderhouden met deze Afrikaner kerk, die de apartheid officieel ondersteunde. Aan de andere kant is de opmerking van Jackson een miskenning van de grote rol die kerkmensen speelden in de anti Apartheidsbeweging en de ondersteuning van de door het apartheidsregime gesaboteerde grenslanden in Zuidelijk-Afrika.

Zulke nuances passen echter niet bij een bekeringsoproep. De aangesprokenen moeten zich niet verdedigen, maar hun zonden erkennen. Tee tee total. Jackson citeert dan ook Martin Luther King, die ooit gezegd heeft dat het soms belangrijker is profetisch te zijn dan politiek. Rutte moet zijn hart openen en daarna de luiken om de komst van het licht te profeteren. Onder zijn morele leiderschap zal het volk van Nederland opmarcheren naar het nieuw Jeruzalem.

Wij zullen zien hoe deze zo Amerikaanse oproep binnen de Nederlandse referentiekaders valt. We hebben in onze geschiedenis profeten nooit zoveel ruimte geboden. We hielden eerder onze kop dan ons hart bij het geloof. Brandende liefde https://www.youtube.com/watch?v=6GgNw2neYrU   en een levensovertuiging vinden we over het algemeen een moeizame combinatie. Ooit geloofde een aantal protestanten dat God een speciale bedoeling had met Nederland en dat wij het Israel waren van het Nieuwe Testament maar dat hield niet in het doorsnijden van de banden met het verleden en het inrichten van een nieuwe samenleving geheel volgens Gods woord zoals bijvoorbeeld in Massachusetts of Pennsylvania werd geprobeerd. Onze eigendunk zit anders in elkaar als de Amerikaanse.

Eerder horen we bij te veel religieus aandoende emotie zacht het spotlied: “Kom in de tent, kom in de tent, daar speelt Jezus met zijn band.”

Benadrukt moet echter worden, dat ds. Jesse Jackson niets af wil dwingen. Hij eist geen verbod van Zwarte Piet. Hij spreekt ons geweten aan.