Donald Trump en de grenzen van de macht

Een van de beroemdste politieke teksten in de Amerikaanse geschiedenis is Federalist No. 51. Dit essay ― in 1788 geschreven door James Madison als toelichting op, en propaganda voor, de nieuwe grondwet voor de Verenigde Staten ― legt uit hoe de Amerikaanse grondwet een systeem creëert van gescheiden en rivaliserende machten die elkaar in evenwicht houden. Madison zal zich meer dan twee eeuwen geleden geen voorstelling hebben kunnen maken van het fenomeen Donald Trump, maar hij maakte zich duidelijk geen illusies over de eigenwaan, machtswellust en corruptie die politici eigen kunnen zijn. Als mensen engeltjes waren dan had je geen regeringssysteem nodig, stelt Federalist No 51. Een regeringssysteem moest juist bestand zijn tegen de impulsen van al te menselijke politieke leiders. “Ambition must be made to counteract ambition,” is een van de beroemde zinnen uit het pamflet, vrij vertaald: Eerzucht moet ingezet worden om eerzucht te beteugelen. Dit systeem van georganiseerd wantrouwen heeft twee en een kwart eeuw goed gefunctioneerd en de Amerikaanse republiek gevrijwaard van tirannie, maar veel commentatoren vragen zich nu openlijk af of het ook tegen Trump bestand is.

De Trump-administratie zakt steeds verder weg in chaos en functioneert nauwelijks meer als een effectieve regering. Met het ontslag van James Comey, de FBI-directeur die tot voor kort de banden tussen het Trump campagneteam en Rusland onderzocht, is president Trump een nieuwe grens overgegaan. Trump ontslaat effectief de man die hem en zijn team onderzoekt en dat onder andere op advies van Jeff Sessions, de door hem benoemde openbare aanklager die zich eerder van het onderzoek van Comey had moeten terugtrekken vanwege zijn eigen verdachte contacten met Rusland. Publieke zorgen over deze banden lijken Trump volledig koud te laten. Ze weerhielden hem er in ieder geval niet van om daags na het ontslag van Comey de Russische Minister van Buitenlandse zaken Sergej Lavrov en zijn ambassadeur Sergej Kisljak uit te nodigen voor een gezellige bijeenkomst in het Witte Huis. Aan de foto’s te zien was het een dolle boel met de twee Sergejs , in ieder geval een stuk aangenamer dan de eerdere tête-à-tête met bondgenoot Angela Merkel. Het werd zelfs zo gezellig met de kameraden uit Moskou dat Trump zich in een moment van overmoed topsecret informatie liet ontglippen, gevoelige informatie van de Israëlische geheime dienst over IS die zelfs voor nauwe bondgenoten van de VS verborgen werd gehouden.

Inmiddels is duidelijk geworden dat Trump, Comey enige tijd geleden al onder druk heeft gezet om het FBI onderzoek naar de banden met Rusland te staken. Daarmee komen we heel dicht in de buurt van het vergrijp waarvoor president Nixon ooit uit zijn functie werd ontheven ― “obstruction of justice,” belemmering van de rechtsgang. Maar terwijl er in de tijd van Nixon nog een aanzienlijke groep gematigde Republikeinse volksvertegenwoordigers was die bereid waren om boven het directe partijbelang uit te stijgen en hun eigen president ter verantwoording te roepen, lijkt de Republikeinse partij van nu vooral te bestaan uit rabiate ideologen die Trump ten koste van alles in het zadel willen houden zodat ze na acht jaar Obama aan de gang kunnen met hun agenda van belastingverlaging voor de rijken, inperking van de zorg, en afschaffing van milieuregels. De “checks and balances” van het systeem werken alleen als politici ook werkelijk van hun bevoegdheden gebruik maken, maar voorlopig sluit de Republikeinse meerderheid moedwillig de ogen voor de volledig ontspoorde Trump-administratie. “Suck it up and move on!” was het advies van Chuck Grassley, ― de Republikeinse Senator en voorzitter van de Judiciary Committee die de banden met Rusland onderzoekt ― aan Trump critici die het woord “impeachment” in de mond namen.

Een aantal gezaghebbende Amerikaanse publicisten lijkt ondertussen geen vertrouwen meer te hebben in het zelfreinigende vermogen van de Republikeinse partij en het politieke systeem en roept hun lezers op tot verzet. De doorgaans rustige John Cassidy van The New Yorker noemde het ontslag van Comey een aanval op de democratie. Als het Congres het machtsmisbruik van Trump laat passeren, dan moeten de Amerikaanse burgers hun volksvertegenwoordigers onder druk zetten. Hij eindigt zijn artikel met de onheilspellende woorden: “Trump is a menace. He must be stopped.” Trump is een bedreiging, hij moet gestopt worden. De al even gematigde Thomas Friedman roept in The New York Times de burgers op om tegenmacht te organiseren en de tussenverkiezingen van 2018 te gebruiken om Trump te stoppen. De Republikeinse partij bestaat grotendeels uit politici die in de broekzak zitten van deze of gene lobby , of die de Trump administratie gebruiken om hun eigen agenda te promoten. Ze zullen Trump nooit afzetten. Het enige wat nog telt, volgens Friedman, is een afstraffing van de Republikeinse partij in de verkiezingen, daar moet alle energie op gericht zijn “nothing else matters”.

Toch is het met de tegenkrachten in het Amerikaanse systeem niet zo slecht gesteld. We zagen eerder dat de Amerikaanse gerechtshoven grenzen stelden aan Trumps inreisverbod. We zagen dat bepaalde Amerikaanse steden en staten weigeren Trumps beleid uit te voeren. Het constante lekken van plannen en informatie duidt erop dat veel overheidsfunctionarissen Trumps beleid niet willen faciliteren. Trump krijgt vooralsnog weinig van de grond. Ook met het ontslag van Comey heeft Trump een geduchte vijand gecreëerd. Het verhaal gaat dat president Lyndon Johnson ooit met de gedachte speelde om de toenmalige FBI-directeur J. Edgar Hoover te ontslaan, maar daar vanaf zag toen hij zich realiseerde hoeveel schade Hoover hem kon berokkenen. “I’d much rather have that fellow inside my tent pissing out, than outside my tent pissing in”, was de verklaring die de volkse Texaan gaf voor het behoud van Hoover. Trump kent echter zijn geschiedenis niet en heeft Comey vorige week met een ondoordachte beslissing buiten zijn tent gezet. De beslissing om Comey te ontslaan is al als een boemerang teruggekomen. Omdat procureur generaal Jeff Sessions ― in de zak van Trump ― zich van het Ruslandonderzoek heeft moeten terugtrekken valt dat nu onder zijn plaatsvervanger Rod Rosenstein ― de man die Trump de beslissing om Comey te ontslaan aanvankelijk in de schoenen schoof. Rosenstein was daar kennelijk niet blij mee en heeft nu zonder overleg met Trump of Sessions de onkreukbare voormalige FBI-directeur Robert Mueller benoemd tot onafhankelijke, speciale aanklager met grote bevoegdheden om het onderzoek naar de Russische samenwerking met de Trumpcampagne te hervatten. Trump loopt overal vast. Eerzucht beteugelt eerzucht.