Door belasting te betalen koop je beschaving

Pepijn van Houwelingen schreef dinsdag in de Volkskrant dat solidariteit ‘uitsluitend’ iets is dat men in kleine kring en in vrijheid kan ervaren. De grootschalige, abstracte verzorgingsstaat met haar afgedwongen bijdrage zouden we dan ook niet meer als solidariteit moeten zien. Weinig mensen zullen, wanneer ze op hun loonstrookje zien wat er verplicht wordt afgeboekt ten behoeve van de verzorgingsstaat, een ‘warme, solidaire ervaring’ beleven, aldus Van Houwelingen.

Het stuk mag gelezen worden als aanvulling op het betoog van Halbe Zijlstra in NRC Handelsblad van enkele weken terug, waarin de VVD’er beweert dat de huidige verzorgingsstaat met haar ‘afgedwongen solidariteit’ de samenleving de vrijheid ontneemt om uit ‘echte solidariteit uit welwillendheid’ voor de zwakkeren op te komen.

Hoewel ik sympathie heb voor elk pleidooi voor kleinschalige initiatieven – van voedselbank tot broodfonds – snap ik niet goed waarom het organiseren van solidariteit via de overheid niet “echt” zou zijn. En ook niet waarom we zo’n punt moeten maken van de dwang die daar noodzakelijkerwijs bij komt kijken.

We hebben er in Nederland in alle vrijheid voor gekozen om grofweg 45 procent van ons inkomen bij elkaar te leggen en dat door een door ons controleerde en ingestelde overheid te laten uitgeven (politie, wegen, scholen) en doorgeven (WW, bijstand, zorgtoeslag). Het huidige systeem is uitgebouwd en gecontroleerd door twintig Tweede Kamers die we zelf gekozen hebben (rekenend vanaf de invoering van de noodwet-Drees uit 1947).

We hebben er dus ook zelf voor gekozen dat iedereen verplicht zijn bijdrage levert aan de grote gezamenlijke pot. Dat kan ook niet anders, want we willen er zeker van zijn dat er genoeg geld binnenkomt en veel mensen zullen – om wat voor reden dan ook – niet altijd netjes zelf hun bijdrage overmaken. Dat maakt onze bijdrage op het moment van innen misschien niet “spontaan” of “vrij”, maar het systeem zélf is in vrijheid ontwikkeld. Het systeem van “afgedwongen solidariteit” is geen “motie van wantrouwen tegen de Nederlandse bevolking”, zoals Zijlstra beweert, maar een instrument van de Nederlandse bevolking.

Natuurlijk hebben Van Houwelingen en Zijlstra het recht om dit systeem niet solidair te vinden, maar ze vertegenwoordigen daarin wel een minderheid. Uit een enquête van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat maar liefs 64 procent van de Nederlanders vindt dat “de overheid onmisbaar is voor de solidariteit tussen de sterken en de zwakken” en dat de meeste Nederlanders ook vinden dat de overheid zich op dit gebied niet moet terugtrekken. “Als de overheid het niet meer doet, wie let dan nog op de zwakkeren?” aldus een respondent. Ik weet niet of het feit dat iemand bij het zien van zijn loonstrookje geen “warme, solidaire ervaring” heeft, er toe doet. Was het niet de VVD die de afgelopen jaren de internationale solidariteit heeft willen afschaffen omdat we alleen aan ontwikkelingshulp zouden doen omdat we er een “goed gevoel” van zouden krijgen?

Maar dan nog zou een gevoel van solidariteit wel degelijk ‘terecht’ zijn. Het is ongetwijfeld een ander gevoel dan wanneer je een goed doel steunt, collecteert of voor daklozen kookt. Je ziet niet direct voor wie je het precies doet. Maar toch weet je heel goed dat je samen met miljoenen andere Nederlanders een maatschappij mogelijk maakt waar we een ongeëvenaarde kwaliteit van leven mee realiseren. Je weet, om de Amerikaanse columnist Thomas Friedman aan te halen, dat je beschaving aan het kopen bent.

Persoonlijk laat mij dat niet koud.

Dit stuk verscheen ook op Sargasso