Duitsland laat Nederland een poepje ruiken

Koloniale machten hebben het moderne volkenrecht gemaakt en als de machtige het recht maakt dan is het een recht van de sterkste. De machtige gebruikt het recht als alternatief voor geweld. Het recht van de sterkste heeft twee kenmerken: ten eerste lossen de machtigen hun onderlinge conflicten geweldloos op. Ten tweede wil de machtige de machteloze via het recht verleiden om zich geweldloos aan de wil van de machtige te onderwerpen. List is minder last.

Neem bijvoorbeeld de Spaanse kolonisten. Bij het landen in Amerika lazen de Spanjaarden de Indianen een zelfverzonnen juridisch document voor en legden uit waarom ze volgens een zelfverzonnen recht Amerika in bezit mochten nemen. 

Maar de machtige komt meestal bedrogen uit, want recht als machtsinstrument is een boemerang. De machtige bindt zichzelf op lange termijn aan de wet en met zijn bluf dat het recht rechtvaardig is, bindt hij zichzelf aan rechtvaardigheid. De machteloze zal recht, rechtvaardigheid en invloed op de definitie van rechtvaardigheid eisen.

We zien dit duidelijk in democratische landen. We hebben een grondwet met rechten en rechtsstaat geëist, we schreven in de grondwet dat volkenrecht voorrang op nationaal recht heeft, we hebben de leiders gedwongen om mensenrechtenverdragen te tekenen en uitspraken van Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) te respecteren.

Volkenrecht groeit rechtvaardig

We zien in het volkenrecht hetzelfde proces van herverdeling van de macht – veel langzamer – maar duidelijk in dezelfde richting. Volkenrecht heeft veel van de machtigen al ingepikt: heeft de slavernij en kolonialisme afgeschaft; de oorlog illegaal gemaakt; mensenrechten gebracht en – als apotheose – is het begonnen met het bouwen van internationale hoven. Honderd jaar geleden hadden we vrijwel geen internationale hoven. Binnen de laatste twintig jaar is hun aantal van 8 naar 28 gestegen en zij hebben 90% van hun uitspraken sinds 1990 gedaan. We gaan vooruit.

Maar we zijn er nog niet, want sommigen vechten tegen hun machtsverlies. Zoals Thierry Baudet die in zijn boek tegen hoven en tegen volkenrecht sprookjes uit zijn duim zuigt; zoals Wilders en de conservatieven die het EHRM en het volkenrecht aanvallen; zoals de VVD die voorrang van het volkenrecht uit de grondwet wil scheuren. De machtswellustelingen blijven strijdlustig. En er bestaan nog veel regels in het volkenrecht in het voordeel van de machtigen: de veto-machten hebben nog steeds vetomacht; men kan geen staten zonder hun toestemming bij het Internationaal Gerechtshof aanklagen en de meeste individuen kunnen geen staten bij internationale mensenrechtenhoven aanklagen.

Het Internationaal Strafhof (ICC)

Macht en recht strijden ook binnen het ICC. Het ICC, tien jaar geleden geboren, berecht genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Dertig jaar geleden pleitten slechts idealisten voor de oprichting en een van zijn huidige rechters vertelde me dat hij hen toen irrealistisch vond. 

Agressie

Agressie – het opstarten van illegale oorlogen – is de meest spannende misdaad die ICC zou kunnen berechten. De oorlog is al 100 jaar illegaal en men kan de aanvallende staat aansprakelijk stellen. Agressie daarentegen is een misdaad van staatshoofden en zij stonden in het verleden boven de wet. Denk bijvoorbeeld aan Sadam Hoessein met zijn bestorming van Koeweit of George Bush met de inval in Irak.

Maar het ICC kan voorlopig geen agressie berechten. Tot 2010 bestond er onenigheid over de definitie van agressie. De machtigen wilden zoiets: “Agressie is agressie slechts als machtigen zeggen dat het agressie is en het wordt uitsluitend door machtelozen gepleegd, niet door de machtigen.” Machtigen weten het beter en hebben het laatste woord. De machtelozen daarentegen willen dat iedereen strafbaar is en dat onafhankelijke rechters het laatste woord hebben.

In 2010 heeft men alsnog een definitie van agressie uit de hoge hoed getoverd in Kempala, Oeganda. ICC zal agressie vanaf 2017 kunnen berechten, na een tweede toekomstige stemronde, mits dertig staten het verdragsamendement van 2010 ondertekenen. De VS doen niet met het ICC mee, maar ze zijn naar Kempala gekomen om invloed op de definitie uit te oefenen en te zorgen dat Amerikanen niet voor agressie terecht zullen staan. Want zij plegen toch nooit agressie.

Duitsland boven de rest

Duitsland heeft het amendement op 3 juni ondertekend. Als EU- en NAVO-lid, als één van de rijkste landen ter wereld, vreest Duitsland geen militaire invasie, zoals de andere zes ondertekenaars: Samoa, Estland, Botswana, Luxembourg, Liechtenstein, Trinidad en Tobago. Duitsland’s boodschap is: “Wij zijn machtig, maar we zijn voor the rule of law, niet voor de wet van de jungle.” Een dappere beslissing, vooral nu dat we grote tekorten aan water, landbouwgrond en grondstoffen verwachten, met kans op nieuwe oorlogen. De handtekening is echter slechts een nieuw voorbeeld van de rechtvaardige schwung in het volkenrecht. 

Waar blijft Nederland?

De Amerikaanse rechtsgeleerde James Brown Scott schreef de Nederlandse minister van buitenlandse zaken een brief in 1914:

‘The historian of the future will look back with wonder and amazement to the time when nations did not settle their justiciable disputes by judicial process, and did not organize permanent courts for their trial and disposition.’

Acht jaar later bouwden we in Den Haag het eerste Permanente Hof van Internationale Justitie. Trots noemen we Den Haag de wereldhoofdstad van het volkenrecht. Het is dus tijd dat onze inkt op het amendement vloeit.