Ebola-ramp is mismanagement en had voorkomen kunnen worden

Vorige week kwam de Nederlandse hulpindustrie wederom in opspraak. De Correspondent berichte over een extern rapport waarin harde noten werden gekraakt over de samenwerkende hulporganisaties (SHO), de organisatie achter Giro 555, waarmee organisaties als ICCO, Oxfam en Cordaid samen geld werven. Deze discussie woedt al jaren, zegt Frank van der Linde.

De belangrijkste aanbevelingen uit het rapport, opgesteld in opdracht van de SHO zelf, wilde de organisatie niet implementeren. Om de doodsimpele reden dat de aangesloten organisaties daardoor een gedeelte van de zeggenschap over de Giro 555 gelden zou verliezen. En dus hield de SHO en de aangesloten organisaties het rapport, dat al in februari verscheen, onder de pet. Totdat Maite Vermeulen van de Correspondent er de hand op wist te leggen. Toen werd het rapport alsnog snel online gezet door de SHO, en breidde directeur René Grotenhuis er een verhaal aan, dat de achterdocht alleen maar verder vergrootte (‘De SHO heeft met dit rapport in de hand vele veranderingen doorgevoerd’). Vragen over waarom de SHO niet direct het rapport naar buiten heeft gebracht, en waarom de belangrijkste veranderingen niet worden doorgevoerd (o.a. onafhankelijk bestuur), worden niet beantwoord.

De discussie over veranderingen bij de SHO woedt al jaren. Als oud-bestuurslid van Partos, de brancheorganisatie van de ontwikkelings- en hulporganisaties, heb ik de eindeloze discussies regelmatig bijgewoond. De discussie ging met name over de zeggenschap over de Giro 555 gelden, en dus over het opgeven van een stuk macht. Maar dat is een detail. Waar de discussie eigenlijk om moet gaan, is waarom de hulpindustrie zichzelf niet opnieuw uitvindt zodat deze ramp voorkomen was.

Mismanagement door marktdenken

De discussie moet gaan over de simpele vraag waarom er de afgelopen jaren geen medicijnen zijn ontwikkeld tegen ebola. Het simpele antwoord is dat er aan ebola alleen maar arme Afrikanen dood gaan, en dus was er voor de farmaceutische industrie geen business case. Dát is het onderwerp dat de hulporganisaties na de kleine uitbraken van ebola een paar jaar geleden stevig op de kaart hadden moeten zetten. Het was allang bekend dat het een keer goed mis zou gaan. Dit is niet een ramp die ons overkomen is. Dit is mismanagement.

Dat de farmaceutische industrie door een gebrek aan een business case geen actie heeft ondernomen is pervers, maar begrijpelijk. Dat is nu eenmaal het gevolg van marktdenken en ons kapitalistische systeem. En de overheid, ook in Nederland, loopt inmiddels behoorlijk aan de leiband van het bedrijfsleven (zeker met de VVD als dominante partij). De grote vraag is waarom de hulporganisaties niet ingegrepen hebben. En ook daarop is het antwoord wederom ongelofelijk simpel. Het past niet in de subsidiekaders van de overheid. En bij het publiek kan je er niet mee scoren. Het is dezelfde perversiteit waarom we te weinig horen over resistente bacteriën. Daarvoor is eerst een grote uitbraak nodig. En zo moet er ook eerst weer een kledingfabriek in Azië instorten, met nog meer doden, want alles went, om de aandacht weer bij de verschrikkingen in de kledingsector te krijgen. En zo hobbelen we van ramphoogtepunt naar ramphoogtepunt. De media spelen daarbij inmiddels een dubieuze rol.

Gezamenlijke campagnes

Is er dan helemaal geen oplossing? Jawel, en ook wederom een hele simpele, namelijk vergaande samenwerking, met elkaar en met burgers. Weg met de merken Oxfam, ActionAid, Plan en Cordaid. Zet gezamenlijk campagnes neer waarbij de merken en de organisaties van ondergeschikt belang zijn. Adresseer tussen de crises de onderwerpen die de crises veroorzaken, dus in het geval van ebola de lakende houding van de farmaceutische industrie en de overheid die niet ingrijpt. En de subsidiekaders dan? Als de ontwikkelingssector intensief samenwerkt en zich niet uit elkaar laat spelen bepaalt de sector zelf de focus binnen de subsidiekaders. En niet de overheid, of erger, The Bill & Melinda Gates foundation.

De hulpindustrie, en in bredere zin het maatschappelijk middenveld, is eveneens besmet geraakt met het marktdenken-virus en daarom beconcurreren ze elkaar op leven en dood voor het grootste marktaandeel. Begrijpelijk wellicht, zeker in een tijd dat zelfs de linkse politieke partijen het huidige kapitalistische systeem volledig omarmden. Maar nu ons kapitalistische systeem sterk onder druk staat, zou juist het maatschappelijk middenveld voorop moeten lopen door zichzelf anders te organiseren.

Zelfreflectie

Het enge is dat de ontwikkelingssector niet wil veranderen, maar daarnaast voor een groot gedeelte ook zelf niet ziet hoe erg ze een onderdeel van het systeem is geworden in plaats van dat ze het systeem uitdaagt en scherp houdt. De ontwikkelingssector functioneert nagenoeg gelijk aan het bedrijfsleven en reageert exact hetzelfde op schandalen.

Steeds meer mensen binnen de sector, vooral jonge mensen, vragen zich echter af of de sector wel op het goede spoor zit. In 2010 leidde dit al tot lekken naar de pers door medewerkers van ontwikkelingsorganisatie SNV, en dit jaar door lekken naar de pers door Greenpeace medewerkers. Hopelijk is het nieuwste schandaal nu bij Giro 555 voldoende wake-up call voor de sector om het roer echt radicaal om te gooien. En ik deel de hoop van Maite Vermeulen dat het fantastisch zou zijn als Nederland een voortrekkersrol gaat spelen bij de veranderingen. Want helaas zijn de problemen binnen de ontwikkelingssector niet exclusief voor de Nederlandse sector, maar een wijdverbreid Westers probleem.