Een Europa dat werkt

De huidige financiële crisis in Europa is een uitslaande brand die sommige banken al niet overleefd hebben en die bijna alle Europese banken en landen flinke schade heeft berokkend. Vijf jaar na de val van Lehman Brothers is Europa deze brand nog steeds niet meester. Vijf jaar na het begin van de crisis kan de brand nog steeds opnieuw oplaaien, want de relatieve rust is bedrieglijk: de financiële crisis sluimert nog steeds.

Ideeën om nu de euro te splitsen in een neuro en een zeuro, om de gulden opnieuw in te voeren of om de euro volledig op te heffen zijn daarom verkeerde oplossingen op het verkeerde moment. Het voorstel van Francois Heisbourg in zijn boek La Fin du Rêve Européen, om de Euro af te schaffen ‘in een rustige herfstweek’ zal leiden tot een fundamentele onzekerheid over wisselkoersen en prijzen, juridische geschillen over contracten, en de onmogelijke logistiek van het drukken van biljetten en het slaan van munten zal leiden tot een periode van economische en maatschappelijke chaos. 

Speculanten Bij de invoering van de euro zijn de wisselkoersen voor eens en voor altijd vastgeklonken. Met die belofte hebben de Europese landen de willekeur van heen en weer schietende wisselkoersen willen voorkomen en de strijd tegen speculanten als George Soros in hun voordeel willen beslissen.

Maar de nazaten van Soros zijn niet uitgeroeid of verslagen. Banken en landen raakten in problemen mede doordat financiële markten in hen het vertrouwen verloren. Hierbij speelt de grote onderlinge verwevenheid van Europese banken en landen een cruciale rol. De Europese regeringsleiders hebben de bereidheid getoond om hun belofte na te komen en de euro overeind te houden. Zo hebben ze de begrotingsdiscipline Europees aangescherpt om het vertrouwen van de financiële markten te houden. Maar vooral, Mario Draghi heeft de nazaten tot rust gemaand: met zijn ‘whatever it takes’ heeft het federale instituut dat de Europese Centrale Bank is, ons behoed voor chaos. Voorlopig ten minste.

Droom De Europese Unie is wel in een ongemakkelijke positie terecht gekomen. De lidstaten van de eurozone zullen de daad bij het woord van Mario Draghi moeten voegen. Maar de Europese Unie lijkt niet naar voren of naar achteren te kunnen.

Voor de weg naar achteren, naar de nationale valuta, bestaat geen routekaart en het zal de voortmodderende Europese economie alleen maar verder de modder in trekken. Het is bovenal geen aantrekkelijk of wervend idee. Francois Heisbourg schrijft niet voor niets ‘Het einde van de Europese droom’. Daar wens ik niet aan mee te werken.

De weg naar voren dan maar? Daarvoor bestaat wel een routekaart, vastgelegd door Herman van Rompuy. Hij pleit voor veel verdere integratie: met een Brusselse minister van Financiën, Europese belastingen, Euro-obligaties en meer Europese democratie. Kortom, een politieke Unie en een federale staat. Het is ook een federaal Europa dat blijmoedig door Guy Verhofstadt wordt verkondigd. Het is ook een Europa dat grote weerstand oproept. Een grotere invloed van Brussel – op zorg, ontslagrecht , pensioenleeftijd of hypotheekrente – stuit terecht op grote oppositie en kan zelfs tot een brede opstand leiden: de Europese droom zal dit niet overleven, in elk geval niet zonder grote schade. Paradoxaal genoeg speelt het pleidooi voor een politieke Unie zo alleen de eurosceptici in de kaart.

Alternatief Het lijkt erop dat de euro ons geen alternatieven laat dan óf terug naar nationale valuta en de nationale staat óf noodgedwongen vooruit met een gezamenlijke munt en naar een federale staat. Daar verzet ik me tegen want dat alternatief is er wel degelijk. Laat ik u een werkend en wenkend perspectief schetsen: het is een pluriform Europa. 

Voor de eurozone betekent dat twee essentiële stappen. 

Ten eerste: kies voor een Europese, volwaardige bankenunie. Banken staan onder Europees toezicht, wat moet leiden tot schone balansen en versneld hogere buffers. Daardoor kunnen zij hun maatschappelijke functie weer naar behoren vervullen. Een volwaardige bankenunie betekent ook dat banken zich in een noodsituatie in eerste instantie moeten wenden tot aandeelhouders en schuldeisers en pas in laatste instantie tot een Europese garantie, zodat banken en landen niet langer verweven zijn. 

Ten tweede: kies weer voor het principe van ‘brokken maken, brokken betalen’ of, in het Brusselse jargon, de ‘no bail out clause’. Nationale verantwoordelijkheid voor tekort en schuld kan alleen als er een Europese volwaardige bankenunie is en de verwevenheid van landen en banken tot een einde is gebracht, als een faillissement van een land ordelijk kan verlopen en de schuldeisers mede de prijs daarvoor betalen. 

Een pluriform Europa is een keuze vóór Europa. De Europese samenwerking is begonnen met vrede en veiligheid en is verdiept door de interne markt en een gezamenlijk munt. Nu moet de Unie ook verder worden verdiept met toezicht op de financiële sector. De nationale oplossingen met nationale toezichthouders werkten niet en konden niet werken in een grensoverschrijdende sector met breed vertakte, internationale banken. 

Vrijheid Een pluriform Europa is kiezen voor diversiteit. Het biedt ruimte aan landen om zelf te bepalen hoe de samenleving en haar instituties in te richten. Die vrijheid is een groot goed. De beste voorbeelden van succesvolle samenlevingen, waarin productiviteit hoog, vrije tijd uitbundig en gelijkheid groot is, zijn te vinden in Europa en in geen ander continent. Maar deze voorbeelden zijn niet ontstaan door Brusselse ingrepen maar vanuit de ruimte die  landen hebben om zelf richting aan hun samenleving te geven. Zonder diversiteit geen dynamiek. Zonder dynamiek geen nieuwe succes voor dit continent.

Ik kies dus niet voor een eenheidsstaat, nationaal of federaal, maar voor pluriform Europa. Ik kies voor een werkend Europa. Ik hoop dat u dat ook een wenkende perspectief vind. 


Paul Tang is kandidaat-lijsttrekker PvdA voor de Europese verkiezingen. Dit is een bewerkte versie van de tekst die hij uitsprak tijdens de Nacht van de Rechtstaat in Amsterdam op 22 november 2013.