Eén eurozone is niet langer vol te houden

Steeds meer mensen klagen erover dat de eurocrisis extra hard toeslaat door het ontbreken van politiek leiderschap. Daar is zeker wat voor te zeggen, maar wat met name ontbreekt, is democratie: regeringsleiders laten zich nu al maanden door de financiële markten dicteren wat ze moeten doen. De burger die geen federaal en neoliberaal Europa wil, wordt gezien als hinderlijk. De SP pleit voor leiderschap dat de speculanten juist aanpakt en hun invloed terugdringt, en voor meer betrokkenheid van de gewone mensen, eventueel via een nieuw referendum, bij de komende besluiten over de euro.

Het is de afgelopen tijd steeds hetzelfde liedje: de financiële markten piepen en landen als Nederland kunnen weer de beurs trekken. Zodra de speculanten hun pijlen richtten op Italië en Spanje en de rente van de staatsleningen van die landen omhoog schoten, gingen regeringsleiders bellen. De gekozen oplossing: de Europese Centrale Bank gaat leningen van die landen opkopen, en de rust keert even terug. Voor hoelang, dat weet niemand, maar ondertussen loopt de Nederlandse belastingbetaler indirect wel weer meer risico: als de leningen van Italië en Spanje minder waard worden, lijdt de ECB verlies en daar betalen wij uiteindelijk aan mee. Een belangrijke beslissing dus, maar geen burger die om haar of zijn mening wordt gevraagd.

Zo ging het en zo gaat het. Bij Knevel & Van den Brink van 8 augustus gaf Willem Vermeend toe dat er bij de invoering van de euro wel degelijk plannen waren voor niet één maar twee eurozones. Italië is daar echter voor gaan liggen en daardoor kregen we één eurozone met heel Zuid-Europa erbij. Geen Nederlander heeft daar ooit over mogen meebeslissen: dit is er gewoon doorgedrukt. Ongelijke economieën werden samengevoegd, en daar betalen we nu de prijs voor.

Op 9 augustus pleitte Ruud Lubbers in Nieuwsuur voor een verdere stap op weg naar een Europese federatie: het uitgeven van staatsobligaties door de Europese Centrale Bank. Daarmee klink je de economieën nog verder aan elkaar vast en gaan wij in Nederland een hogere rente betalen voor onze leningen, want bij de rente op de Brusselse leningen wordt de stand van alle Europese economieën bepalend, dus betalen we indirect mee aan de Zuid-Europese landen.

We staan op een tweesprong: volgen we Lubbers op weg naar een federaal Europa? Of accepteren we dat we landen als Italië en Spanje binnen de eurozone niet kunnen redden en dat een scheuring van de eurozone in een sterker en zwakker deel dichterbij komt? De SP kiest voor het laatste: wat ons betreft, gaan we zelf over ons economisch beleid, natuurlijk in nauwe afstemming met andere Europese lidstaten, maar zonder dictaten uit Brussel of Frankfurt. Tegelijkertijd willen we strenge maatregelen om de invloed van de financiële markten terug te dringen. Politieke beslissingen moeten genomen worden met respect voor de burger en niet als reactie op hongerige speculanten.

Het is dan ook de hoogste tijd voor een Europees actieplan tegen speculatie. Een paar voorbeelden van mogelijke acties: dwing de grote bedrijven om de winsten die de afgelopen tijd weer flink zijn toegenomen te gebruiken voor investeringen in de reële economie. Die blijven namelijk steeds verder achter, terwijl het geld er wel voor is. Maar grote bedrijven gebruiken dat geld liever voor speculatieve beleggingen, omdat ze denken dat de opbrengsten daarvan hoger zijn. Hetzelfde geldt overigens voor managers die hun bonussen voor een groot deel omzetten in speculatieve beleggingen. Als je de kraan voor speculatiegeld dichtdraait, bijvoorbeeld door extra winstbelasting op dat deel van de winst dat niet voor reële investeringen wordt gebruikt en door een verbod op bonussen, pak je het probleem bij de bron aan.

Beperk verder de snelheid van financiële transacties: die gaan tegenwoordig vaak per fractie van een seconde, waardoor de effecten van stemmingswisselingen steeds verder worden uitvergroot. Je zou kunnen overwegen de handel in staatsobligaties te temporiseren: denk aan een verbod op verkoop binnen een bepaalde termijn. Ook een belasting op financiële transacties zou kunnen helpen tegen de invloed van dergelijk flitskapitaal.

Het splitsen van bankactiviteiten hoort eveneens in dit rijtje thuis: de banken chanteren ons voortdurend, omdat zij weten dat we niet zonder hen kunnen. Dat geldt echter alleen voor de traditionele bankactiviteiten: sparen en lenen. De andere activiteiten kunnen we missen als kiespijn. In elk geval moet de burger niet steeds voor de verliezen opdraaien die van die speculatieve activiteiten uitgaan.

Politiek leiderschap is nodig, maar wel leiderschap dat zich richt naar wat de burger wil en niet aan de leiband loopt van de speculanten. Als de regeringsleiders toch verdere stappen zetten in de richting van een federaal Europa, zouden ze hiervoor de burgers uitdrukkelijk moeten raadplegen, bijvoorbeeld via referenda. Het gaat hier om historische beslissingen, en die moeten nu eens niet buiten de burger om genomen worden.

De auteur is lid van het Europees Parlement voor de SP. Naar zijn oordeel vallen landen als Spanje en Italië niet te redden binnen de eurozone. Verder moeten de financiële markten aan banden worden gelegd.

Dit artikel stond op 15 augustus 2011 in de Volkskrant