Een flexbaan is een onzekere baan

De koppenmaker van Joop zegt dat Wouter Bos voor een flexbaan kiest. Dat had ik nog niet meegekregen, dat Bos voor het onzekere bestaan van een tijdelijk contract kiest. Een flexbaan betekent immers een baan zonder ontslagbescherming, een tijdelijk contract dat elk moment door de werkgever kan worden opgezegd. Misschien is dat ook wel zo in het geval van Bos.

Misschien is er tussen KPMG en Bos afgesproken dat hij bij slecht functioneren de laan uit kan worden gestuurd zonder ontslagvergoeding of aanbod voor een re-integratietraject. Ik weet ook niet precies hoe het zit met de contracten van partners bij KPMG.

De kop van de koppenmaker van Joop duidt echter op een veelvoorkomende begripsverwarring in de discussie over de arbeidsmarkt. Die discussie gaat over de flexibiliteit van onze arbeidsmarkt. In de ene lijn van de discussie gaat het over flexibele werktijden, thuiswerken, mobiel werken, mamma- en pappadagen en het nieuwe buzzword Het Nieuwe Werken. De vraag in deze lijn van de discussie is hoe je de arbeidsproductiviteit en arbeidsvreugde kunt verhogen door als werkgever meer in te spelen op de behoeftes en wensen van je werknemers.

De andere lijn van de discussie gaat over het ontslagrecht. Werkgevers klagen al jaren steen en been over de inflexibiliteit van de arbeidsmarkt, en hoe duur en omslachtig het is om mensen aan te nemen en te ontslaan als je moet krimpen of groeien met je organisatie. Versoepeling van het ontslagrecht zou werkgevers helpen om sneller te kunnen inspelen op veranderingen in de economie, maar kan ook als stok voor slecht presterende werknemers fungeren. Beter je best doen anders vlieg je er zonder pardon uit.

Werkgevers stellen dat als het ontslagrecht versoepeld wordt ze ook sneller mensen zullen aannemen. Dat zou goed zijn voor mensen met een zwakke arbeidsmarktpositie, ouderen, gehandicapten of mensen die al langere tijd werkloos zijn. Je kunt ze als werkgever de kans geven om het te proberen in je organisatie, zonder dat je als werkgever bang hoeft te zijn om aan iemand vast te zitten die niet blijkt te functioneren in de organisatie.

Het vreemde is dat dat laatste al lang kan. Je kunt mensen tot maximaal drie jaar een tijdelijk contract aanbieden en elk moment ontslaan, of correcter gezegd, het contract niet verlengen zonder opgaaf van redenen. Dat heet een flexbaan of flexwerk, naar de wet die deze mogelijkheid biedt, de Wet Flexibiliteit en Zekerheid. Werkgevers kunnen oudere werkzoekenden, gehandicapten, langdurig werklozen of onervaren jongeren een tijdelijk contract aanbieden en tot drie jaar lang risicoloos kijken of de werknemer past in de organisatie. Naast de flexwerkers kunnen werkgevers ook over flexibele arbeidskrachten beschikken via uitzendbureaus, of door mensen in te huren als zzp-er.

Dat gebeurt dan ook ruimschoots. Ongeveer een kwart van de werkenden werkt met een tijdelijk contract, als zzp-er of uitzendkracht. Een van de redenen dat Nederland de economische crisis van afgelopen jaren zo goed heeft kunnen doorstaan is dat werkgevers snel van overtollig personeel af konden toen het minder ging. Het CPB vermoedt dat dat komt door de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Nu het weer beter gaat nemen bedrijven weer personeel aan, maar dan als uitzendkracht of met een tijdelijk dienstverband.

Flexbanen zijn dus heel goed voor bedrijven en voor de wendbaarheid van de economie als geheel, maar voor de flexwerker zelf is het beeld minder positief. Ja, voor veel mensen geldt dat ze liever wel werk hebben dan niet, ook al is het onzeker werk. Maar de nadelen, en dat is dus de onzekerheid en de risico’s zijn voor hen. Een flexwerker heeft geen recht op ontslagvergoeding, geen recht op ww als hij of zij te weinig weken heeft gewerkt, geen recht op scholing en bouwt veel pensioengaten op, als hij of zij al pensioen mag opbouwen. De lusten zijn voor de werkgever en de economie, de lasten voor de flexwerker. Als we dus over flexbanen of flexwerkers spreken, dan hebben we het over mensen die niet zeker zijn of ze volgende week nog werk hebben en nauwelijks rechten op pensioen, scholing of ww opbouwen. 

Wouter Bos heeft waarschijnlijk niet zo’n onzeker tijdelijk contract. En ook al zou hij dat wel hebben, dan zal hij waarschijnlijk niet een permanent gevoel van onzekerheid hebben over de vraag of hij volgende maand de hypotheek nog kan betalen.

Flexwerkers zijn in de regel minder hoog opgeleid en hebben een lager inkomen dan mensen met een vaste baan. In flexwerkers wordt niet geïnvesteerd door werkgevers, waardoor ze vaker een zwakke arbeidsmarktpositie blijven houden.

Ik hoop van harte dat een nieuw kabinet of een constructieve oppositie zich het lot van de flexwerkers aantrekt. Laat de discussie over de arbeidsmarkt niet weer verzanden in procentjes meer of een patstelling over het ontslagrecht, maar tot een nieuw stelsel waarin flexibiliteit en zekerheid voor iedereen in meer evenwicht is. Dat is niet alleen goed voor de flexwerker, maar op de lange termijn ook voor onze economie. Wij moeten het hebben van een hoge arbeidsproductiviteit en dus van investeringen in menselijk kapitaal. Dat moet niet alleen iets zijn voor de mazzelaars met een vast contract.

Het helpt dan als de media de woorden flexbaan en flexwerk in de juiste betekenis gebruiken. Wouter Bos heeft gewoon een nieuwe baan en een pappadag. Hulde voor Bos dat hij die oude draad weer oppakt na 100-urige werkweken als minister en hulde voor KPMG dat ook partners in het bedrijf het goede voorbeeld mogen geven over Het Nieuwe Werken. Maar de onzekerheid van het leven als flexwerker, nee, ik geloof niet dat Bos dat heeft. 

Noot van de redactie: De kop van het oorspronkelijke artikel op Joop is inmiddels aangepast