Een gedeelde horizon

Dit weekend voert een uit de Occupy-beweging voortgekomen tak met de naam ‘Occupy Campaign’ actie in onder meer de Jan van Galenbuurt in Amsterdam. Dat gebeurt naar Amerikaans model: met folders, banners, een huis aan huis team en een phonebank. Zie: www.occupycampaign.nl. Joop publiceert een aantal teksten van betrokkenen over Occupy, over de maanden op Beursplein, de doelstellingen van de Occupy beweging, dilemma’s en scenario’s voor de toekomst. Hier Elke Uitentuis over Occupy en de revolutie in Egypte.

Een dag nadat een protest in Caïro op gewelddadige wijze was neergeslagen, bracht een vriend uit Egypte een bezoek aan het Beursplein. Het was eind november 2011 en we hadden het plein al meer dan een maand bezet. Onze vriend vertelde dat de binnenstad van Caïro wederom het decor was van een strijdtoneel. Mensen waren naar aanleiding van het buitenproportionele geweld massaal de straat op gegaan en de gevechten tussen demonstranten en de politie hielden aan.

Hij bracht ons op de hoogte van de ontwikkelingen in Egypte. Aangezien we anderhalf jaar in Caïro gewoond hebben, zijn we bekend met de situatie van voor de revolutie. We zijn van de stad gaan houden, maar hebben ook van dichtbij meegemaakt wat het betekent om altijd op je hoede te moeten zijn. Volgens onze vriend was er maar weinig veranderd. Er waren nieuwe spelers naar voren geschoven, maar feitelijk was het oude regime nog steeds aan de macht. Ook sprak hij zijn zorgen uit over de verkiezingen omdat er sprake was van oneerlijke concurrentie. Het Moslimbroederschap had een enorme voorsprong op de politieke partijen in wording. Het broederschap had een achterban weten op te bouwen door het gebrek aan publieke voorzieningen in Egypte dertig jaar lang te compenseren, terwijl de nieuwe partijen nog geen bekendheid bij het grote publiek hadden kunnen verwerven. De toekomstscenario’s die zich aftekenden – een voortzetting van het militaire bewind of een democratisch gekozen Islamitische regering – verontrusten hem. Hij vocht voor een meer open samenleving: een model dat de veelheid van stemmen in de Egypte een plek zou kunnen geven.

We blikten terug op de euforie die we hadden ervaren toen Mubarak op 11 februari 2011 aftrad. Onze vrienden vierden feest op Tahrir en wij haalden opgelucht adem in Friesland. Die bewuste avond wilden we geloven dat de strijd was gewonnen, ook al waren we er ons van bewust dat het enkel een begin markeerde van een langdurig en moeilijk hervormingsproces. Er was echter iets fundamenteel veranderd. Wij waren veranderd. De demonstranten die het verzet tegen Mubarak hadden geleid deden aanspraak op fundamentele en universele gevoelens van rechtvaardigheid. Zij brachten hoop op vooruitgang tot leven en inspireerden mensen wereldwijd. Vanaf nu zouden we inzetten op het inwilligen van het verlangen dat zich had gemanifesteerd op Tahrir. Een verlangen zelf vorm te geven aan het leven, namens een algemeen, gedeeld belang.

De bezetting van Tahrir bracht dan ook een kettingreactie op gang. In veel verschillende landen werden navolgend kampementen in de publieke ruimte opgezet. Het waren lokaal georiënteerde opstanden die zich solidair met elkaar verklaarden door symbolen en modellen van elkaar te continueren. Ook op Wall Street werd gezocht naar een beweging, die, solidair met de protesten in Egypte, maar in een andere context aanspraak maakte op rechtvaardigheid. Het kreeg een naam: Occupy… Een veelvoudig inzetbare naam die staat voor een herdefiniëring van het begrip democratie en het creëren van ruimte voor het vormgeven van gemeenschappelijke vraagstukken, buiten de kaders van de gevestigde instituten. Occupy functioneert als een keten en is een antwoord op de geglobaliseerde economie en politiek. Waar de reactie op de crisis gezien kan worden als het plaatsen van economisch boven democratisch belang, probeert Occupy een inclusieve keten te vormen, geïnitieerd en gerund door mensen zelf.

De opstanden in Egypte hebben tot nu toe geleid tot een verergering van de situatie en dat maakt dat velen sceptisch staan ten opzichte van de burgerbeweging. Mensenrechten worden op een nog grotere schaal geschonden, vreedzame protesten op gewelddadige wijze neergeslagen en meer dan tienduizend mensen zijn inmiddels al berecht en tot een gevangenisstraf veroordeeld, zonder de mogelijkheid zich te kunnen verdedigen. Wanneer je op basis van deze gegevens het streven van de protestbeweging afdoet als naïef, ga je echter voorbij aan de fundamentele veranderingen die hebben plaatsgevonden. De machthebbers in Egypte worden nu namelijk wel openlijk bekritiseerd en onrecht wordt op grote schaal aan de kaak gesteld. De opzichtige manipulatie door de Hoge Raad van de Strijdkrachten (SCAF) blijft niet onopgemerkt en het zelfbewustzijn van het Egyptische volk is toegenomen. Het Egyptische individu heeft kennis gemaakt met de mogelijkheid van verandering. Het is de vraag hoe lang het nog duurt voordat SCAF gedwongen wordt af te treden en hoeveel slachtoffers er nog zullen vallen.

Maar de overgang naar een ander samenlevingsmodel gaat steevast gepaard met conflict. In het geval van Egypte zullen er ontzettend veel hervormingen doorgevoerd moeten worden. De kloof tussen het dictatoriale model en een model dat de veelheid van stemmen in de Egyptische samenleving een plek zal geven is groot. Wanneer er zo’n  leegte ontstaat, verdringen mensen elkaar met als doel een prominente plek te veroveren. Deze territoriale drift zal gesublimeerd moeten worden tot een politiek waarin het gemeenschappelijke belang voorop staat.

Op zeer kleine schaal werd er op het Beursplein, in het kader van de globale protestbeweging, geëxperimenteerd met een meer directe vorm van democratie. De agendapunten van de dagelijkse algemene vergadering hadden veelal betrekking op de organisatie van het kampement zelf. Binnen dit kader werden we geconfronteerd met grote politieke dilemma’s: inclusiviteit versus veiligheid, transparantie versus efficiëntie en representatie versus presentatie. Oplossingen werden aangedragen, uitgeprobeerd en weer vervangen. Er werden soms beslissingen genomen die naar ons idee indruisten tegen de principes van een inclusieve beweging. Zo werd bijvoorbeeld een aantal personen het eten dat gratis werd verstrekt ontzegd omdat zij als onhandelbaar werden ervaren.

Toch doen dit soort incidenten niet af aan de waarde van het experiment. Het zijn juist deze zeer lokale strubbelingen en dilemma’s die onderdeel zijn van het politieke proces. De globale democratiseringsbeweging die wordt geschapen op elk bezet plein, ieder in de eigen context, heeft een universele dimensie. Het streven naar een wereld waarin beslissingen in eerste plaats op basis van een gedeeld belang worden gemaakt en waarin daadwerkelijke participatie in politieke processen mogelijk is, overstijgt het lokale.

De omvang en de urgentie van de opstanden in Egypte zijn niet te vergelijken met de situatie zoals we die kennen in Nederland. Op basis daarvan zou je kunnen besluiten dat het misplaatst is om parallellen te trekken. Toch zouden wij solidariteit niet alleen lokaal moeten denken. Het is een essentiële taak voor de Occupy beweging om universele aspiraties te herkennen en verbanden te leggen. Het is van belang een solidariteit te creëren die verder reikt dan het gebruik van identieke symbolen zoals tentenkampen en het herhalen van elkaars woorden. Het gesprek met onze vriend uit Cairo bracht de situatie in Egypte even heel dichtbij. Door actieve uitwisseling kunnen we voorkomen dat lokale politieke experimenten in zichzelf gekeerd raken. In het persoonlijke contact werd het invoelbaar dat de wereld waarin we leven een gedeelde is. Nu moeten we ernaar leren handelen.

Bekijk hier de Occupy Campaign website