Een jongenskabinet

De coalitie VVD-PvdA verenigt in Nederland wat onverenigbaar leek, als zee die in land wordt omgezet. Voor het eerst lijkt er een serum gevonden tegen het gif dat tien jaar lang het publieke debat beheerste. Gaat dat werken?

“Jongens waren we – maar aardige jongens.” Aan die openingszin uit de klassieker Titaantjes van Nescio moest ik denken bij het optreden van Rutte & Samsom bij Pauw & Witteman. Stonden er twee jaar geleden nog overduidelijk drie onwrikbare mannen achter katheders die met veel bombarie hun gedoogcoalitie en zichtbaar plezier harde maatregelen presenteerden, nu was er aandacht voor jovialiteit, voor elkaar op de schouders slaan zonder klef doen. Het wordt zo te zien een Jort Kelder-kabinet: een tikkeltje rechtse bravoure maar met onverwachte linkse trekjes. En met het verbod op wilde circusbeesten zelfs een vleugje dierenactivisme.

Rutte en Samsom, de klik is er, constateren commentatoren enthousiast. Verbazingwekkend is dat niet. Zowel Rutte als Samsom hebben bewezen dat ze in staat zijn zichzelf te transformeren. Rutte veranderde van een wat stamelend, kleurloos type in een vlotte Becel-man die op alles antwoordt ‘ik los dat wel op’. Samsom bouwde zijn imago van fanatieke gelijkhebber in paar maanden tijd om tot dat van een gedreven, luisterende leider.

Maar toch knaagt er iets. Deze zomer bestreden ze elkaar nog op leven en dood, het was een kwestie van kiezen, nu werken ze samen alsof ze altijd al samen zijn geweest. Dat is ook wat ik een beetje vrees bij deze coalitie: dat ze onderling goede vrienden zijn maar ruzie krijgen met de rest van Nederland. Want het akkoord is natuurlijk geen feestje. Zeker niet als je beseft dat het bovenop de maatregelen komt die Rutte al doorgevoerd heeft met zijn vorige kabinet en de Kunduz-coalitie.

Ik stelde al eerder de vraag wie het gezicht van de oppositie gaat worden. Dat is me nog steeds niet duidelijk. Roemer had in zijn eerste reacties op het akkoord moeite met een helder verhaal. Hij doet me bijna terugverlangen naar Jan Marijnissen, die had er meteen wel een paar spijkers ingeramd.

Wilders gaat hard tekeer maar niemand lijkt nog in hem geïnteresseerd. Tenminste niemand van de media. Stevenen we daarmee af op de oude Paarse situatie waarbij media en politiek innig verstrengeld waren onder Haagse kaasstolp maar in het land een veenbrand woedde? Is zijn aanhang wel net zo uitgekeken op de PVV-leider als de journalisten? Zijn commentaar kreeg niet heel veel media-aandacht maar Wilders’ tweet van gisteren waarin hij het akkoord ‘bagger’ noemde werd wel ruim 1500 keer geretweet, een record. Eerdere retweet-bommen van hem gingen de afgelopen maanden over het Kwartje van Kok (850 keer) of EU-zakkenvuller Kroes (450 keer). Opvallend genoeg hadden ze niets met de islam te maken.

Maar misschien is de PVV-leider echt uitgespeeld en markeert deze nieuwe Paarse coalitie inderdaad het einde van een tijdperk dat tien jaar geleden begon. In 2002 kwamen in de slipstream van Fortuyn allerlei dubieuze figuren en ritselaars de politiek in. Er was toen zelfs even sprake van dat de omstreden advocaat Oscar Hammerstein een post op Justitie zou krijgen. Juist vandaag is zijn collega Bram Moszkowicz – de verdediger van Wilders en Holleeder – uit zijn ambt gezet. Het kan symbolisch zijn voor het einde van de almacht van het populisme, als een standbeeld dat omver wordt getrokken. Noem het de Hollandse Herfst, het moment waarop redelijk Nederland zich niet meer in de hoek laat duwen door de kleerkasten van de retoriek.

Het motto van het te vormen kabinet is Bruggen Slaan en de foto die dat moet illustreren betreft een brug bij Amsterdam, de Uyllanderbrug, die – hoe typisch – pas in 2014 in gebruik genomen wordt. Maar veel symbolischer is misschien wel dat het een ontwerp van Wim Quist is. In mijn stad, Rotterdam, staan een paar gebouwen van Quist. De Willemswerf, die er aan de rivierkant mooi uitziet maar met zijn lelijke rug naar het centrum staat. Het Maritiem Museum, een grijze kist die vooral het zicht op de haven ontneemt.  En de Rotterdamse Schouwburg, dat ook na de laatste verbouwing een nogal Oostduitse gevoelswaarde heeft behouden.

De ontwerpen van Quist zijn functioneel en sober. Ze doen wat ze moeten doen maar ze ontberen menselijkheid, zachtheid. Hopelijk wordt het kabinet niet zo’n kille constructie. Want dat gevaar schuilt in de jongenscoalitie, waarschuwt Titaantjes : “Wat hebben we al niet willen opknappen. We zouden hun wel eens laten zien hoe ’t moest. We, dat waren wij, met z’n vijven. Alle andere menschen waren ‘ze’. ‘Ze’, die niets snapten en niets zagen.”