Een tête-à-tête met Nelson Mandela en zijn voormalig cipier Christo Brand

Voormalig cipier Christo Brand, bewaker van Nelson Mandela tijdens zijn gevangenschap op Robbeneiland, geeft een glas water aan de man die eens zijn gevangene was, maar nu is uitgegroeid tot een icoon voor vasthoudendheid en vergevingsgezindheid. ‘Alstublieft, tata.’

De oude Afrikaan neemt met moeite een slok, zet het glas trillend neer en kijkt naar Brand. De vriendschap met zijn voormalige vijand is één van de opmerkelijkste vriendschappen ooit en is door velen gezien als een vorm van het Stockholm-syndroom.

‘Wat hebben we bereikt, Christo? Wat laat ik achter?’

‘Voor een balans is het nog te vroeg.’

Mandela vouwt zijn handen in zijn schoot, knipoogt.

‘Te vroeg? Heb je nog ergens tien jaar voor me klaar liggen, soms?’

Brand glimlacht, maar niet van harte. Sinds het Apartheidsregime viel is er bar weinig veranderd. Natuurlijk, het ANC is aan de macht gekomen maar de onderhandelingen over economische zelfstandigheid voor de zwarte Zuid-Afrikanen waren desastreus verlopen. De toenmalige president De Klerk en zijn team hadden met succes een wig gedreven tussen de politieke en de economische macht. Het resultaat was een zwarte regering die politieke macht had gekregen, maar economisch niet kon hervormen, omdat de voormalige bazen uit het apartheidsregime de centrale bank en de schatkist beheerden, onder het toeziend oog van het IMF, de WHO en de Wereldbank.

‘We hebben de staat maar geen macht,’ zegt Mandela. Brand zucht.

‘Gedurende mijn gevangenschap heb ik talloze scenario’s bedacht over hoe het Zuid-Afrika zou vergaan nadat we het racisme zouden hebben verslagen. Geen seconde heb ik er bij stilgestaan dat de ongelijkheid nog groter zou worden dan tijdens de Apartheid.’

Brand schuift iets naar voren met zijn stoel en fluistert:

‘Terwijl er werd gefeest op de overwinning ging De Klerk er met de buit van door. Teveel mensen dachten: We hebben nu eindelijk de macht, hoe we zaken gaan aanpakken zien we morgen wel. Maar er kwam geen morgen, behalve voor De Klerk. U moest uw Nobelprijs nota bene met hem delen!’

‘Christo, sinds mijn vrijlating is de levensverwachting in mijn land drastisch omlaag gegaan. Onze belangrijkste grondstoffen staan onder controle van dezelfde conglomeraties als tijdens de apartheid en 80% van de aandelenbeurs in Johannesburg is in witte handen. Miljoenen zwarten staan er slechter voor dan tijdens de apartheid, we zijn economisch niets opgeschoten. Het is niet te vroeg voor een balans. Dit is de balans. Dit laat ik achter.’

Buiten begint het te waaien, blaadjes vallen uit bomen.

‘Tata, u leerde mij dat hoop een enorme kracht teweeg kan brengen. Zuid-Afrika heeft nog een lange weg te gaan, maar we zijn onderweg.’

Mandela wendt zich af.

‘Hoop is een mooi ding, zolang je brood op de plank hebt. Tijdens de periode van mijn gevangenschap was ik het brood. Nu is Zuid-Afrika slechts een lege plank op de tafel van de wereldeconomie.’