En nu, kameraden, de rekenrente

Er is nu wel genoeg op tafel gedanst om het stemgedrag van de gewone vakbondsleden. De discussie over de aanvangsdatum van de AOW is zo ongeveer voorbij maar op het gebied van de pensioenfondsen staat ze eigenlijk nog op beginnen. Je kunt  voorspellen waar het allemaal op uitdraait. Na het zuur komt nog meer zuur. Daar heeft Jeroen Dijsselbloem – wat het effect van zijn maatregelen betreft zeker de Elco Brinkman van de PvdA – voor gezorgd: alles wat hij aanraakt, verandert in lood.

Dijsselbloem heeft strengere regels geformuleerd  om de rekenrente tot stand te brengen waarmee de pensioenfondsen de houdbaarheid van hun kas op de lange termijn moeten bepalen. De tijdshorizon is veertig jaar en de pensioenfondsen moeten daarvoor de marktrente van nú als uitgangspunt nemen. Bij de usual suspects, zoals de Nederlandsche Bank ging het advies van Dijsselbloem erin als Gods woord in een ouderling.

De rente is zo ongeveer nul en daar valt door de pensioenfondsen niet tegenop te investeren. Ze hebben de hele crisis door enorme rendementen gehaald. Hun kassen zijn bijkans geëxplodeerd maar toch zijn ze niet toekomstbestendig genoeg en zeker niet volgens de rekenmethode van de grote Dijsselbloem. De gepensioneerden hebben dat gemerkt aan hun koopkracht. Ondanks het feit dat ze tot in de eenentwintigste eeuw was gegarandeerd (niet beloofd maar gegarandeerd) dat die aangepast zouden worden bij de inflatie, is dat niet gebeurd. Een aantal pensioenfondsen heeft zelfs kortingen moeten toepassen op de uitkeringen. Het ziet er naar uit dat een nieuwe ronde pensioenverlagingen nakende is. Het hosanna over de economie geldt niet voor de senioren die in mogen leveren.

Vroeger moesten de pensioenfondsen om hun houdbaarheid in de verre toekomst vast te stellen een fictieve rekenrente aanhouden van vier procent. Fictief? Ja, want het was kijken in een kristallen bol. Datzelfde geldt echter voor het aanhouden van de hedendaagse marktrente. Dat is net zo goed een aanname. Dat is net zo goed fictief. Geen mens weet hoe de wereld er in 2059 bij ligt en als de hemel naar beneden valt hebben we allemaal een blauwe hoed.

Kijk maar eens veertig jaar in het verleden: 1979. De wereld was toen net aan de tweede oliecrisis toe met omhoogschietende energieprijzen. Tegelijkertijd stonden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie aan de vooravond van een nieuwe wapenwedloop die zich concentreerde op intercontinentale raketten met een kernkop. Een ijzeren gordijn verdeelde Europa in twee delen. Het liep dwars door het oude Duitsland met in het westen de Bondsrepubliek en in het oosten de DDR. Ver aan de andere kant van de wereld lag China, een slapende, onbekende reus, die net een beetje afscheid aan het nemen was van Mao Tse Toengs extremisme maar het was toch een land waar mensen in overals zich op fietsjes voortrepten. In Washington had ene Ronald Reagan zich kandidaat gesteld voor het presidentschap maar geen Nederlander vermoedde dat deze rechtse extremist ooit de verkiezingen zou kunnen winnen tegen de brave Jimmy Carter. In Nederland was de hypotheekrente aan het stijgen. In 1981 zou die met 13% zijn toppunt bereiken. In 1980 bedroeg de inflatie in Nederland 6,86% en dat was geen record. Die geldontwaarding ging gepaard met een stagnerende economie zodat men sprak van stagflatie. Er leek geen kruid tegen gewassen al was een luidruchtige generatie economen opgestaan die een strakke bezuinigingspolitiek predikte.

Computers waren enorme installaties die hele kantoorruimtes vulden. Dat ze ooit in een aktentas zouden passen, kon alleen de licht bespotte futurist Chriet Titulaer bevroeden. En ook dat mensen met mobiele telefoons zouden lopen waarvan de geheugenkracht veel en veel groter was dan van de kolossen in de kantoorpanden. Men kende zulke telefoons overigens wel: daar liepen kapitein Kirk en zijn mannen mee rond uit de serie Star Trek. Aan boord van dit ruimteschip drukte men gewoon op knoppen en haalde men handles over. Van computers werd zelden gewag gemaakt. En als er iets was dat echt helemaal niemand wist te voorspellen, dan was dat het internet. Tweemaal per dag kwam de postbode de brieven bestellen en je kon je hoogstens voorstellen dat het er in de toekomst veel meer zouden worden. Net zoals de papieren kranten almaar dikker werden.

Geen mens kon voorspellen dat het Sovjetblok binnen tien jaar onder zijn eigen gewicht ineen kon zakken. Niemand vreesde in zijn meest sombere fantasieën de aanval op de twin towers met gekaapte passagiersvliegtuigen. Alleen wereldvreemde utopisten speculeerden over een Europese eenheidsmunt. Dat de wereld in 2008 een economische crisis zou doormaken die in ernst de ineenstorting van Wall Street in 1929 zou overtreffen, was eveneens onvoorstelbaar. Evenals de opkomst van een extreem rechts populisme waardoor vertogen, gebaseerd op vreemdelingenhaat en racisme, opgewaardeerd zouden worden tot interessante alternatieven voor de bestaande maatschappij. Echt niemand, geen mens ook al hoorde je in 1979 al genoeg agressieve borrelpraat over rijksgenoten en zo.

Een lange periode zonder inflatie van betekenis ging het bevattingsvermogen te buiten. Inflatie kon je hoogstens een beetje in de hand houden door die actief te bestrijden. Geldontwaarding was een vast gegeven. Negatieve rentepercentages waren hoogstens uitgangspunten voor korte science fiction verhalen. Zij stonden volstrekt buiten de realiteit. Als de Nederlanders een granieten zekerheid hadden, dan was het de overtuiging dat hun pensioenfondsen stonden als een huis. Of liever gezegd een rots van diamant waar de tijd nog geen krasje in zou kunnen aanbrengen.

Het is allemaal heel anders geworden dan de Nederlanders van 1979 dachten. Totaal anders. Ons heden was volstrekt onvoorstelbaar voor de spraakmakende generatie van toen.

De toekomst is onvoorspelbaar. We kunnen wel speculeren over de toestanden in 2059 maar dat is allemaal fantasie. Wij hebben geen idee. We hebben alleen de redelijke zekerheid dat het allemaal heel anders zal zijn dan we ons nu kunnen voorstellen. Daarom is het ook zo futiel en gratuit om maatregelen die wij nu nemen een voorbereiding te noemen op die toekomst. De rekenrente van 4% voor de houdbaarheid van de pensioenfondsen is een slag in de lucht maar Dijsselbloems strengheid is dat ook. Het heeft meer met ideologie te maken dan met inzichten over wat ons te wachten staat.

Daarom hoort de rekenrente en de manier waarop je die voor pensioenfondsen vaststelt, hoog te staan op de agenda van het komende overleg.

Anders komt er alleen maar gemier van, conflict en ellende. Negeer de olifant in de kamer niet langer. Anders gaat hij wandelen en trapt heel het meubilair in elkaar.