Er hangt chaos in de lucht, er staat ons een ijzeren eeuw te wachten

Een paar weken lang stelde Rutte 3 zich op als een nationaal kabinet. De premier draagt tijdens zijn persconferenties opzichtig het rood wit blauw om de schouders en niet het allengs fletser wordende blauw van het neoliberalisme. Met groot applaus begroette de publieke opinie het feit dat PvdA-lid Martin Van Rijn tot het kabinet werd toegelaten om de volksgezondheid op peil te houden. In het Torentje herinnert de premier zich nog wat een prachtig werk de bewindsman destijds leverde met zijn keukentafelgesprekken en zijn ontmanteling van de bejaardenzorg, met zijn over de schutting gooien van verantwoordelijkheden, financieel en anderszins, naar gemeentes die vervolgens maar moesten zien hoe zij het rooiden.

Rutte had een van zijn gelijken binnengehaald: een manager, een topbestuurder, iemand die aan het begin van de vorige crisis als graaier te boek stond omdat hij als bestuursvoorzitter van PGGGM 469.000 per jaar verdiende.

Een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken. Inmiddels wordt duidelijk dat het kabinet als puntje bij paaltje komt, zijn prioriteiten niet heeft verlegd. Minister van Engelshoven trok 300 miljoen uit om de cultuursector te redden, die 4% van de werkgelegenheid in Nederland voor zijn rekening neemt. Minister Schouten legde bijna tegelijkertijd 650 miljoen op tafel voor de tuinbouw, de sierteelt en de aardappelboeren, die bij elkaar veel minder mensen werk geven. Minister Ollongren weigert een bevriezing van de huren in overweging te nemen of om huisuitzettingen te verbieden. De enorme loonkostensubsidies die minister Koolmees ter beschikking stelt, zijn ook bedoeld voor flexwerkers en medewerkers met een tijdelijk contract. Toch worden zij, zo bleek dezer dagen, massaal op straat geflikkerd gewoon omdat het kan en omdat het voor werkgevers onder de streep goedkoper is om helemaal niets te betalen dan om toch nog tien procent van hun loon uit eigen zak te fourneren. Daar stelt Koolmees enig publiek handenwringen tegenover maar maatregelen tegen deze praktijk neemt hij niet.

Bij Op 1 verlulde zich Klaas Knot, president van de Nederlandse Bank en een belangrijk vertegenwoordiger van de gevestigde orde. Hij stelde vast dat steun moest gaan naar levensvatbare bedrijven en niet naar ondernemingen die er voor de komst van corona al slecht voor stonden. Vervolgens kwam Knot in een discussie terecht over een begrip, waar  Rutte de laatste dag of tien in grossiert: de anderhalvemetereconomie. Bedrijfstakken dienen aan de minister van Economische Zaken, Eric Wiebes, protocollen voor te leggen waarmee zij in de bedrijven voldoende afstand kunnen garanderen. Dat betekent in veel gevallen minder klanten tegelijk binnen. De horecasector heeft al voorgerekend dat met anderhalve meter tussenruimte een rendabele exploitatie van kroeg of restaurant in het algemeen niet mogelijk was. Dan, zo verklaarde Klaas Knot, “kon je zo’n bedrijf onder de nieuwe omstandigheden niet langer als levensvatbaar definiëren”. Hij kreeg onmiddellijk weerwerk van werkgeversvoorzitter Hans de Boer. Die eist dat bedrijven voor hun omzetverlies worden gecompenseerd als zij vanwege die anderhalve meter structureel in de rode cijfers komen. In ieder geval zo lang de lockdownmaatregelen gehandhaafd blijven.

Kleine ondernemers die om overzichtelijke kredieten van vijftigduizend euro tot een ton bij de banken aankloppen, krijgen ondertussen nul op het rekest of torenhoge rentes voor hun kiezen. Gepensioneerden krijgen de nieuwe crisis waarschijnlijk tegen het eind van het jaar aan de deur. Denk daarbij aan kortingen van een procent of tien.

Eerder die avond had Margriet van der Linden in haar Ersatz DWDD, Mariëtte Hamer gelegenheid tot schitteren gegeven. Deze voormalige onderwijzeres uit Maassluis is voor jarenlange trouwe dienst aan de PvdA beloond met het voorzitterschap van de Sociaal Economische Raad (SER). Zij had, legde zij uit, de kroonleden bij elkaar gehaald, de knappe koppen die om hun hersens tot de heerlijkheid zijn geroepen en niet vanwege hun affiliatie met vakbeweging of werkgeversorganisaties. In het decor was een hamer zichtbaar want de voorzitter presenteerde hamerpunten. Ze begon meteen al over de plicht van de werknemers om zich bij te scholen zodat zij interessant bleven voor de arbeidsmarkt. Steun diende vooral te gaan naar sleutelbedrijven want die hielden door hun opdrachten aan toeleveranciers heel wat ondernemers in hun omgeving boven water. Zij noemde ASML in Eindhoven maar boven dit alles hoorde de goede verstaander ook de blauwe vogels van de KLM ronken. Er moest ook wat voor de jongeren worden gedaan, zo meende Mariëtte Hamer maar verder dan stageplaatsen kwam zij niet. Als het ging om het stellen van eisen aan de aldus gesteunde bedrijven, dan bleken de knappe koppen eerder aan klimaatmaatregelen en meer vrouwen in de top te denken dan aan werkgelegenheidsgaranties. Althans zo formuleerde het de grote voorzitter.

Zo zien wij hoe een beschermende ring van economisch orthodoxe deskundigheid ontstaat rond een kabinet dat zich ideologisch steeds meer hervindt. De oude vormen en gedachten komen terug. Dat zal des te meer blijken als Wopke Hoekstra over een half jaar of zo gaat klagen dat de bodem van zijn diepe zakken in zicht komt. Dan moeten wij met zijn allen de tering naar de nering zetten. Vervolgens wordt het vertrouwde lied van de eigen verantwoordelijkheid gezongen. De werklozen krijgen weer te horen dat zij hun situatie aan zichzelf te wijten hebben omdat zij zich niet voldoende hebben geprepareerd op een veranderende arbeidsmarkt. Kleine ondernemers en bedrijfstakken in sectoren zonder effectieve lobby zullen worden gedefinieerd als toch niet levensvatbaar.

Van dit alles zijn de contouren nu al zichtbaar.

Werkend Nederland heeft voor het allergrootste gedeelte levendige herinneringen aan de kredietcrisis van 2008 en hoe die tegemoet werd getreden. En wie daarvoor de rekening betaalde. En hoe juist voor werknemers en ZZP-ers na zoveel jaren zuur het zoet almaar uitbleef. Met wat ons nu te wachten staat, is het afgelopen decennium kinderspel. We staan voor een ongekend diepe economische val. Juist nu eenheid en internationale samenwerking van het grootste belang zijn, verdiept de opstelling van de Nederlandse regering de scheuren in het gebouw van de Europese Unie. En dat terwijl lockdowns in Afrika en Latijns-Amerika voor grote politieke onrust en ontworteling zorgen. In de Verenigde Staten neemt de economische ineenstorting zulke vormen aan dat van deze ooit grootse natie geen positieve impulsen te verwachten zijn. Ook al door de incompetentie van het leiderschap, het onvoorstelbaar bureaucratisch geharrewar. De Chinese economie vertoont een forse krimp.

Meer van hetzelfde, de recepten van de afgelopen tien jaar, zullen geen soelaas bieden naarmate het oog van de orkaan die nu opsteekt, ons nadert. We zijn onbeschermd. Werkgeversvoorzitter Hans de Boer denkt dat hij de economie als een motorfiets kan starten terwijl de lockdown wordt ontmanteld. Dat kan hij vergeten. Daarvoor is de aangerichte schade te groot.

De oude tijden komen niet meer terug, ook niet op een lager niveau. Er hangt chaos in de lucht. Er staat ons een ijzeren eeuw te wachten. Het is zeer de vraag of het huidige politieke establishment hier tegen opgewassen is.