Er is een verschil tussen private en publieke ethiek

Het huidige vluchtelingendebat is doorwrongen van emotie. Zowel de voor- als de tegenstanders van de komst van vluchtelingen en de vestiging van azc’s in Nederland spelen in op emoties om steun te vinden voor hun standpunten.

Aan de linkerkant van het politieke spectrum wordt door sommigen steevast een beroep gedaan op onze barmhartigheid door te stellen dat alle vluchtelingen slachtoffers zijn die recht hebben op opvang en dat het grenzen stellen aan de hoeveelheid vluchtelingen die opgevangen dient te worden, evenals het versoberen van deze opvang, een onmenselijke daad is. Aan de rechterkant wordt daarentegen door anderen geprobeerd om de vluchtelingen weg te zetten als profiteurs of zelfs criminelen die een bedreiging vormen voor onze samenleving en waarvan we –om onszelf te beschermen- zo min mogelijk van zouden moeten willen opvangen.

Zowel op links als op rechts zou men er goed aan doen om het vluchtelingenvraagstuk niet puur en alleen te benaderen vanuit het persoonlijke perspectief. Men zou dit vraagstuk in plaats daarvan vanuit het publieke perspectief moeten benaderen. Dus niet alleen de vraag stellen: wat is goed voor mijzelf, of wat zou ik moeten doen om te helpen, maar: wat is goed voor de maatschappij, en wat dient er in het belang van de maatschappij te gebeuren? Hierbij zou met name de politiek kunnen leren van de ethiek van de Italiaanse politieke denker Niccolo Machiavelli . In zijn boek Il Principe (De Vorst) maakte Machiavelli nadrukkelijk het onderscheid tussen private en publieke ethiek.

Private ethiek geeft aan hoe wij met onze medemensen om moeten gaan. Deze ethiek handelt dan ook vooral over de relaties tussen individuen onderling, in het private domein dus. Publieke ethiek daarentegen is de ethiek die centraal staat in de verhoudingen tussen sociale groepen, staten en naties, het publieke domein. Bij de publieke ethiek staat het hoe je hoort te handelen om het welzijn van sociale groepen, staten en naties te garanderen centraal. Machiavelli waarschuwde daarbij voor het toepassen van de verkeerde ethiek in het onjuiste domein. Publieke ethiek hoorde volgens hem niet thuis in het private domein, en private ethiek in het publieke domein was een recept voor ongelukken, aldus Machiavelli.

In het vluchtelingendebat zien we vooral datgene plaatsvinden waar Machiavelli zo voor waarschuwde: het toepassen van private ethiek in het publieke domein. Vluchtelingen dienen ofwel opgevangen te worden vanuit barmhartigheid, iets wat je als mens niet kan en mag weigeren, ofwel ze dienen niet opgevangen te worden omdat mensen hen als een persoonlijke bedreiging zien en daarom angst voor hen ervaren. Men benadert het vluchtelingenvraagstuk daarmee exclusief vanuit het private ethische perspectief. Maar het is een publiek vraagstuk. De opvang van de vluchteling dient dan ook behandeld vanuit de publieke ethiek: wat is nodig om het welzijn van de vluchteling, de Nederlandse bevolking, Nederland en de Europa te garanderen, en hoe wegen deze belangen wel of  niet tegen elkaar op?

Daarbij zou er niet in de eerste plaats gekeken moeten worden naar het individuele belang van ofwel vluchtelingen, ofwel Nederlandse burgers, maar naar het belang van de samenleving, zowel de Nederlandse als de bredere Europese, als geheel. Wat zijn de kosten van de opvang van asielzoekers, en wegen deze op tegen de baten ervan? Wat zijn de gevolgen van deze opvang voor de maatschappij, werkt zij sociale ontwrichting en instabiliteit in de hand? Wat zijn de gevolgen op politiek terrein, zowel in Nederland als in de rest van Europa, zoals de opkomst van extreem-rechts. Hoe beïnvloed de komst van vluchtelingen de onderlinge Europese samenwerking, waarbij het Schengenverdrag en onderling Europese solidariteit steeds verder onder druk komen te staan?

Een dergelijke benadering van het vluchtelingenvraagstuk en de manier waarop Nederland en Europa hierop dienen te reageren vanuit de publieke ethiek kan koud en afstandelijk overkomen. Het liefst zouden we ons hart laten spreken en doen wat het ons ingeeft. Maar het is en blijft van belang bij het nadenken over een vraagstuk op een dergelijke grote schaal dat we het hart niet het hoofd laten overheersen. Persoonlijk zouden we allemaal wel een vluchteling op willen nemen, of de veiligheid van onze naasten op elke mogelijke manier willen garanderen. Maar feit is dat dit alles niet realistisch is. En we mogen het maatschappelijke, het Nederlandse en het Europese belang hierbij niet uit het oog verliezen. Want deze belangen gaan ons allemaal aan. En op het moment dat zij schade ondervinden, ervaren wij allemaal de gevolgen daarvan.

Laat ons dan ook het vluchtelingenvraagstuk vanuit het rationele publieke belang benaderen. We moeten toe naar een ethiek waarin de gevolgen van de opvang van grote groepen asielzoekers, de kosten die dit met zich meebrengt en eventuele fricties die erdoor kunnen ontstaan, eveneens worden meegenomen. De opvang van vluchtelingen in Nederland en Europa, en de manier waarop we hier als maatschappij mee omgaan, is een publiek vraagstuk, geen privaat. Zowel de politiek als de maatschappij zou bij de manier waarop we met dit vraagstuk omgaan dan ook moeten blijven kijken naar wat van belang is voor de vluchteling in zijn algemeenheid (en dat niet alleen de vluchteling die aankomt in Europa, maar ook de vluchteling die achterblijft in het Midden-Oosten en Afrika), de Nederlandse samenleving, de onderlinge sociale verhoudingen in deze samenleving, de interne politieke situatie in Nederland en andere Europese landen en de relaties tussen staten in Europa, en deze belangen tegen elkaar moeten afwegen voordat men beslissingen neemt. De gemeenschappelijke, publieke, belangen zouden moeten prevaleren boven individuele, omdat zij ons allemaal aangaan, en wij allen de consequenties ervan ondervinden wanneer deze belangen geschaad worden.