Erdogan is zijn oude streken niet verloren

Alles wijst er op dat Erdogan, zeker sinds zijn partij de meerderheid heeft in het parlement, zijn masker aan het afwerpen is en terug lijkt te vallen op zijn oude oogmerk, namelijk in zijn land een soort politieke islam te doen post vatten.

Bleek het Ottomaanse Rijk verhoudingsgewijs mild in haar bestuur, ook jegens de minderheden, na de stichting van de kleinere Turkse staat door Kemal Atatürk werd dat anders. Troef werden nationalisme, grote invloed van het leger, geheime klieken, die opereerden als een soort parallelle staat, onderdrukking van minderheden, extreem secularisme, beheersing van de islam, militaire coups en een neerkijken van de zich Witte Turken noemende stedelijke elite op de vrome plattelandsmeerderheid met de bijnaam Zwarte Turken. Er was wel modernisering, maar meer in de steden.

Succesvolle emancipatie Ziedaar waarom de filosoof en door het soefisme geïnspireerde imam Fethullah Gülen vanaf de jaren ’70 het initiatief nam tot een grootscheepse emancipatie van het platteland, eerst in Anatolië en daarna ook in het door veel Koerden bewoonde Oost-Turkije. Armoede en onwetendheid zouden naast tweespalt het Turkse probleem zijn volgens hem en daar moest een eind aan komen via onderwijs en economische ontwikkeling met op dialoog, vrede en verzoening gerichte waarden, als het ging om de minderheden. Maar tevens jegens de arrogante of onderdrukkende stedelijke elite, tegen wie men zich niet met geweld zou mogen keren, (zoals vandaag wel gebeurt in buurland Syrië, met alle gevolgen van dien).

Gülens werk was succesvol. Qua scholen en economische vooruitgang kan het platteland nu wedijveren met de steden. Zijn emancipatiewerk is zelfs uitgegroeid tot een invloedrijke op dienstverlening (hizmet) gerichte beweging over heel het land, ook in de steden, maar opvallend genoeg tevens breed in het buitenland als een soort Novib-achtige ontwikkelingsorganisatie.

Geduchte pottenkijker De oude elite vond het niet leuk, dat er nu naast haar een nieuwe klasse ontstond, die ook functies verwierf, waarop zij vroeger het alleenrecht had, zeker toen zij  in 2002 met het bewind van de AK-partij haar politieke macht verloor en ook daarna bij coups betrokken hoge militairen werden berecht.

Dat Erdogan in 2002 de verkiezingen won, komt mede doordat hij, naar nu blijkt, om tactische redenen afstand nam van de politieke islam-ideologie en ook van de op de Ayatolla-revolutie in Iran gerichte Refah-partij, waarvan hij tot dan lid was. Hierdoor verkreeg hij in 2002 en ook daarna steun van liberale en linkse groepen evenals van de Gülenbeweging, die niets moet hebben van de politieke islam, alle vooroordelen ten spijt. Genoemde beweging heeft nu tevens invloed door eigen tv-stations en door het grote onafhankelijke dagblad Zaman. Zij is daarmee een geduchte pottenkijker, als het gaat om het beleid van Erdogan.

Parallelle staat? Alles wijst er op dat Erdogan, zeker sinds zijn partij de meerderheid heeft in het parlement, zijn masker aan het afwerpen is en terug lijkt te vallen op zijn oude oogmerk, namelijk in zijn land een soort politieke islam te doen post vatten.

Hiervoor heeft hij zich al enige tijd, zoals door de eigen minister van Binnenlandse Zaken is verklaard en door AKP-politici is bevestigd, omringd door een geheime kliek van adviseurs, die vaak het werk van de ministers overnemen, zonder dat die daar veel tegen kunnen doen. Een kliek die doet denken aan de vroegere en mogelijk nog niet uitgeschakelde Ergenekon, een soort parallelle staat, die in wezen de dienst uit maakt, ook al is er formeel een regering.

De recent aan het licht gebrachte, maar door de premier ontkende corruptie, ook van zonen van ministers, veroorzaakt mede daarom zo’n ophef, omdat het veel meer over het miskleunen van het bewind onthulde dan louter de corruptie en de diefstal, hoe erg dat op zich al is.

Afleidingsmanoeuvre Met het aan licht brengen van de corruptie heeft Gülen in directe zin niets te maken. Officieren van Justitie deden gewoon hun werk. Nee, de reden dat Erdogan nu zo gebeten is op de Gülenbeweging en ander critici, is behalve een afleidingsmanoeuvre voor de schandalen waarin hij verweven is, vooral dat deze critici bijna als enige in het land niet het hoofd bogen voor zijn drukuitoefening, zoals de druk op kranten-eigenaren om onwelgevallige journalisten te ontslaan.

Het dwaas klinkende verwijt van Erdogan aan de Gülenbeweging is dat zij zou “samenwerken met de VS, Israel en de EU om zijn regering ten val te brengen”. Terwijl hij op 15 januari Turkse ambassadeurs bovendien opriep in het buitenland rond te vertellen, hoe slecht de Gülenbeweging wel is. Iets eerder had hij ook al aan Kamerleden van de AK-partij gevraagd om in Europa rondreizend hetzelfde te doen. De EU evenals de media hebben lijkt me wel iets anders aan hun hoofd. Ze zullen zich eerder zorgen maken over het nauwelijks meer serieus te nemen recente optreden van Erdogan. Een prille democratie heeft kinderziektes, maar deze terugval lijkt nogal ernstig.