Erdogans greep op de media

Het is een spannend jaar in Turkije, met twee verkiezingen. Of misschien wel drie, als de algemene verkiezingen van volgend jaar vervroegd worden. Vooralsnog draait het om de lokale verkiezingen op 30 maart. Dan zal blijken hoeveel schade de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) heeft opgelopen als gevolg van het corruptieschandaal dat werd aangeslingerd door aan imam Fethullah Gülen verbonden aanklagers.

Habertürk Er verschijnt het ene na het andere telefoongesprek van premier Erdogan op internet. Een daarvan dateert uit juni vorig jaar, toen de oproerpolitie in Istanbul hard optrad tegen demonstranten die protesteerden tegen de sloop van het Gezipark.     Erdogan was destijds op staatsbezoek in Marokko. Daar hoorde hij dat het nieuwskanaal Habertürk verwees naar een uitspraak van Devlet Bahceli, de leider van de Nationale Actiepartij (MHP). Bahceli riep president Abdullah Gül op een einde aan het politiegeweld te maken.   De aandacht hiervoor op Habertürk viel verkeerd bij Erdogan. Hij belde met Fatih Sarac, een bevriende zakenman, die op zijn voorspraak een topbaan kreeg bij Habertürk. “Hallo Fatih”, zei Erdogan, woorden die afgelopen week opvallend vaak te horen waren op de Turkse straten. Sarac gedroeg zich zo gedwee als een badeendje en na een serie verontschuldigingen verwijderde hij de verwijzing naar Bahceli, zoals hem door Erdogan was opgedragen.   Sarac toonde zich wederom uiterst gehoorzaam toen Erdogan nogmaals aan de telefoon hing over een uitspraak van Bahceli op Habertürk. De premier rechtvaardigde dat onlangs met de tegenzet dat Bahceli hem beledigde door hem een ‘verrader’ te noemen.   Erdogan is erg lichtgeraakt, terwijl hij zelf een meester is in offensief taalgebruik. Hoe hij vorige week tegen een journalist te keer ging tijdens een persconferentie bij het bezoek van de Spaanse premier was bijvoorbeeld schaamteloos. Gênant, zeker als zoiets in aanwezigheid van een buitenlandse regeringsleider gebeurt.   Dat Erdogan in internationaal verband (nog meer) respect verliest door zich tot een dergelijk ordinair niveau te verlagen deert hem niet. Wat zwaarder voor hem weegt is dat de AKP-aanhang zijn cowboygedrag adoreert. Daarom zal hij zich ook niet snel matigen. Als iemand hem een koekje van eigen deeg geeft is hij echter snel beledigd en geeft hij menig dictator het nakijken met een interventie binnen de media.       Altayli Over naar de tweede Fatih in dit schandaal: Fatih Altayli. Voor deze hoofdredacteur van het aan het Tv-kanaal verbonden dagblad Habertürk was de maat bereikt nadat er telefoongesprekken tussen hem en Sarac op internet waren verschenen. Die wilde hij toelichten. Prime time, op een ander veelbekeken nieuwskanaal, legde Altayli uit hoe ver de (zelf)censuur gaat onder druk van Erdogan en consorten.   Altayli noemde een artikel over een baby die door fouten van doktoren verschillende gebreken had. Habertürk opende een artikel daarover met een kop waarin de claim van de regering over sterk verbeterde gezondheidszorg in twijfel werd getrokken. Altayli werd op het matje geroepen door Sarac, die ontevreden reacties had ontvangen en vroeg waarom er een ‘oneerlijke’ kop boven het artikel stond. Kort daarop werden de verantwoordelijke journalisten ontslagen.   Altayli werd ook vanuit AKP-kringen onder druk gezet om opiniepeilingen over de verkiezingen te manipuleren. Ten koste van de MHP, die momenteel vooral in het Zwarte Zeegebied inloopt op de AKP. Door de gunstige peilingen zouden meer stemmers kunnen besluiten om van MHP naar AKP te switchen. Moest dus iets aan gedaan worden.   Sarac en Altayli bewogen een opiniepeiler ertoe om het percentage van de MHP te verlagen. Het verschil kwam terecht bij de Koerdisch georiënteerde Partij voor Vrijheid en Democratie (BDP), die zich in het licht van het Koerdische ‘vredesproces’ min of meer aan de kant van de AKP heeft geschaard. Heel braaf werd Erdogans zoon Bilal vervolgens telefonisch geïnformeerd over deze regeling.     ATV/Sabah Interessant is verder een telefoongesprek waarin de premier zei dat ondernemers die felbegeerde overheidsopdrachten binnenhaalden maar eens iets terug moesten doen. Hij verwacht dat zij (‘ongeregistreerd’) geld pompen in ATV/Sabah, een mediabedrijf dat hij liever aan zijn kant weet in zijn strijd tegen Gülens tv-kanalen en kranten. Erdogan heeft al langer iets met ATV/Sabah. In 2008 regelde zijn regering een kredietgarantie voor overname van het concern. Leidde toen tot veel kritiek. Ook omdat Erdogans schoonzoon directeur werd bij ATV/Sabah.   Oppositieleider Kemal Kilicdaroglu speelde de opname van Erdogan over ATV/Sabah voor Tv-camera’s af, maar geen kanaal zond dat uit. Doet denken aan de opmerking van Altayli dat niet alleen Habertürk, maar ook andere media voor Erdogans wraak vrezen. Niet meer dan een bevestiging, want dat wisten we al toen de belangrijkste nieuwskanalen weigerden verslag te doen van het politiegeweld rond Istanbuls Gezipark.   Leuke vraag waar al die voor Erdogan zo vervelende telefoonopnamen op internet vandaan komen. De politie neemt het afluisteren voor haar rekening, na toestemming van een rechter. Vervolgens worden de opnamen op internet geplaatst, wat illegaal is. Mede gezien Fethullah Gülens banden met de politie wordt er niet over getwijfeld dat deze voormalige ‘coalitiepartner’ van Erdogan hier vanuit zijn ‘kasteel’ in Pennsylvania opdracht toe geeft.   Internet Om zich te verdedigen grijpt Erdogan in binnen politie en justitie, maar dat blijft dweilen met de kraan open. Alleen met een totale controle over internet kan hij voorkomen dat hij daar verder in diskrediet wordt gebracht. Een nieuwe internetwet, waar ik onlangs al over schreef , moet daar voor zorgen.   De nieuwe internetwet stuit op veel weerstand. Vorige week werd er tegen gedemonstreerd, wat tot een hardhandig optreden van de politie leidde en de zwaarste rellen sinds Gezipark. Erdogan beschuldigde de ‘pornolobby’. Tijdens het Geziparkprotest was het nog de ‘rentelobby’, maar nu hebben we dan de ‘pornolobby’. Voor zover Erdogan voornemens is om Gülen daarmee te associëren, zal hij wellicht willen weten dat daartoe in de VS reeds een (slappe) poging is ondernomen.     Erdogans zegt kinderen te willen beschermen tegen kwalijke invloeden op internet. Misstanden als bedelende kinderen op straat, of veertienjarige meisjes die met een zestigjarige man moeten trouwen hebben echter geen prioriteit voor de premier. De bewering als zou het hem met de nieuwe internetwet om tere kinderzieltjes te doen zijn wordt daardoor erg dubieus.   Voor alle duidelijkheid: er bestaat geen keuze. De Britse internetgebruiker kan nog  verzoeken een filter uit te schakelen, maar de nieuwe Turkse internetwet kent die optie niet. Erdogan redeneert volgens zijn interpretatie van democratie: de meerderheid AKP-stemmers sluit zich aan bij wat hij ongeschikt vindt op internet en daar heeft de rest zich maar naar te schikken. Er staan op 30 maart stembussen in Turkije en waar democratie verder uit bestaat doet er voor hem niet toe. Vrijheid op internet al helemaal niet. Erdogan noemt dat ‘vooruitstrevende democratie’. Ben je klaar mee als vrijheidslievende Turk.   TIB/MIT Als het alleen om porno gaat voegt de nieuwe wet weinig toe. De Turkse internetwaakhond (TIB) weert porno al tijden. Zoals talloze andere websites ontoegankelijk zijn gemaakt, om politieke of religieuze redenen. Dat de nieuwe wet geen censuur impliceert houdt daarom geen stand: het Turkse internet wordt al jaren zwaar gecensureerd.     De kern van de nieuwe wet gaat ook niet zo zeer over het ontoegankelijk maken van websites, als wel over de snelheid waarmee dat kan geschieden. Wanneer belastende informatie wordt geplaatst kan TIB voortaan direct ingrijpen. Een rechter komt er pas in tweede instantie aan te pas. Alles om te voorkomen dat het publiek nog meer leert over de corruptie in de AKP-gelederen.   Het argument heet bescherming van privacy. Van Erdogan en consorten dan, want de clausule die providers verplicht communicatiegegevens van gebruikers te bewaren heeft niets met privacy te maken. Gebeurt in veel andere landen natuurlijk ook, maar Erdogan trekt het in het extreme. Bijvoorbeeld door ook internetcafés hiertoe te verplichten.   Hoe ver Erdogan exact wil gaan met internet moet nog blijken. Dat hij een voormalig medewerker van de nationale inlichtingendienst MIT aan het hoofd van TIB heeft geplaatst, die alleen met zijn toestemming vervolgd kan worden, is echter een teken aan de wand over totale controle.   Het parlement heeft de internetwet aangenomen, maar de handtekening van president Gül ontbreekt nog. Gül kreeg de laatste tijd veel kritiek vanwege zijn terughoudende opstelling over het conflict tussen Erdogan en Gülen. Valt ook niet mee als je in de tang zit tussen die twee. Nu moet hij wel. Gül kan zijn veto gebruiken en de wet naar het parlement terugsturen. Doet hij dat, dan ligt een volgende politieke crisis in Turkije op de loer.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.