Europees akkoord is een farce

Vorige week werd er een Europees akkoord gesloten om de euro-crisis het hoofd te bieden. De details van het akkoord zijn nochtans vaag, maar de hoofdzaak is duidelijk. De verliezen van het massaal lenen aan insolvabele landen worden niet gedragen door de partijen die die onverantwoorde leningen verstrekt hebben en die daar aan verdiend hebben, zoals men in een kapitalistisch systeem ergens toch verwachten zou. Nee, het wordt gedragen door de belastingbetaler die snoeihard bezuinigen moet om het noodfonds EFSF -dat uitgebreid wordt naar 1000 miljard- te vullen. Dat is behalve weinig rechtvaardig, vooral economisch desastreus. Het is beter om schulden van insolvabele landen te herstructureren, banken het verlies te laten nemen en ze -zonodig- te nationaliseren. Het noodfonds moet niet vergroot maar gesloten worden. Het Nederlandse parlement doet er dan ook juist aan tegen het akkoord te stemmen.

Nu ,wat is de kwestie waarover de Europese regeringsleiders vorige week te spreken kwamen? Italië en Spanje betalen een hoge rente en kunnen daarmee de facto niet meer lenen op de kapitaalmarkt zonder failliet te gaan. De obligaties van deze landen worden zodoende minder waard. En daarmee dreigen banken die op het idee waren gekomen om andermans geld (namelijk spaargeld) aan deze landen uit te lenen, failliet te gaan. Met een eigen vermogen van 3%, creatief boekhouden en een toezichthouder die toestaat dat banken staatsobligaties als absoluut veilig aanmerken, is het weinig verrassend dat banken bij het minste of geringste in problemen komen. Het IMF schatte daarbij dat het Europese bankwezen minstens 200 miljard tekort komt.

Om bankfaillissementen te voorkomen, koopt de ECB -overigens met andermans  (belasting)geld- nu obligaties op die zelfs aan de straatstenen niet te slijten zijn. Het garandeert daarmee een minimum-prijs op de obligatiemarkt, wat met marktwerking niets te maken heeft, en met rechtvaardigheid nog minder. Er is geen enkele markt waarop de overheid zo massaal intervenieert, en ook geen markt waar private partijen, met name banken, daar zo massaal van profiteren.

De opkoop-operaties van de ECB worden de facto met bijgedrukt geld gefinancierd. Om hier een einde aan te maken moet het uitgebreide noodfonds EFSF de rol van de ECB overnemen. Het EFSF gaat direct aan Italië en Spanje lenen. Het fonds heeft al enige ervaring kunnen opdoen met het uitlenen van andermans geld (namelijk belastinggeld) aan dubieuze debiteuren. Eerder gingen Portugal, Ierland en Griekenland bijna failliet, totdat ze aan het EFSF-infuus gingen. Dat is bijkans een nog bevreemdender regeling dan de opkoop-operaties van de ECB. De ECB koopt obligaties tenminste nog tegen een relatieve lage prijs op. Via het EFSF krijgen private partijen obligaties die op de markt weinig meer waard zijn, evenwel volledig vergoed. Zo kan  het gebeuren dat hedge-funds die bijvoorbeeld Griekse obligaties voor 40% van de nominale waarde kopen, 100% van de nominale waarde ontvangen van Griekenland, dat dat geld weer leent van het EFSF. Als Griekenland failliet gaat, zoals inmiddels net zo zeker is als dat de aarde om de zon draait, zijn de verliezen voor de Noordelijke belastingbetaler.

Maar eerlijk is eerlijk. Ongekozen instanties als de ECB en het EFSF geven niet alleen geld uit van de Noordelijke belastingbetaler. De zuidelijke landen worden in ruil voor de steun tot bezuinigen gedwongen. Zo dienen Italië en Griekenland op instigatie van de ECB en de EU het overheidstekort te verkleinen. Er wordt daarbij een opmerkelijke voorkeur aan de dag gelegd voor maatregelen die van werkgevers en kapitaalverschaffers niets vragen en van werknemers des te meer (verhogen pensioenleeftijd en flexibiliseren van de arbeidsmarkt). Voor verhoging van de vennootschapsbelasting, een bankbelasting of een belasting op financiële transacties wordt maar zelden gepleit. Hoe dat ook zij, de bezuinigingen zelf zijn net zo goed getimed zijn als het op dieet sturen van een anorexia patiënt. Door de bezuinigingen wordt de recessie namelijk nog veel erger. Ook hier schiet het Europese akkoord tekort.

Terug naar Spanje en Italië. Het officiële verhaal is dat Spanje en Italië geen Griekenland zijn en wel terug zullen betalen, waarmee er geen risico is voor de schatkist van Nederland en Duitsland. Spanje en Italië hebben een liquiditeitsprobleem, geen solvabiliteitsprobleem. Er is nu alleen tijdelijk weinig vertrouwen op de financiële markten en de markten moeten tot rust gebracht worden. Het aardige is dat precies hetzelfde gezegd werd van Griekenland. Ook dat land zou terugbetalen. Ook daar was geen risico voor het noodfonds. En ook daar was enkel een liquiditeitsprobleem, geen solvabiliteitsprobleem.

Inmiddels wordt de Griekse schuld in private handen in het Europese akkoord met 50% afgewaardeerd (waar banken weer 30 miljard aan verzekeringen voor terugkrijgen). Hierover hebben regeringsleiders onderhandeld met de banken. Het zou grappig zijn als het niet zo triest was, maar de overheid gaat onderhandelen met banken over het deel van het verlies dat de laatste neemt bij leningen die het zelf willens en wetens aangegaan is en dit nadat de Europese bankensector voor 4600 miljard gesteund is de afgelopen jaren.

In elk geval wordt nu dan eindelijk bevestigd wat al anderhalf jaar duidelijk was, dat Griekenland zijn schulden niet terug kan betalen, al zou het dat willen. Wie positief is, ziet hier voortschrijdend inzicht. Wie argwanend is, stelt vast dat er eerst afgeschreven wordt nadat de banken hun obligaties goeddeels hebben gedumpt bij de ECB en het noodfonds. En wie realistisch is, ziet dat de geschiedenis zich met de uitbreiding van het noodfonds nu herhaalt.

Banken die onverantwoorde leningen hebben verstrekt en op grond van de verwachte winsten bonussen en dividenden hebben uitgekeerd worden wederom gered nu die verwachte winsten gerealiseerde verliezen blijken. En zelfs als Spanje, Italië en op miraculeuze wijze Ierland, Portugal en Griekenland terug betalen, dan is lastig in te zien waarom banken andermans (spaar)geld mogen uitlenen, bij winst bonussen mogen uitkeren en als het fout gaat gered worden door het garanderen van minimumprijzen op de obligatiemarkt.

Het schreit alles ten hemel. Maar wat dient er dan wel te geschieden? De PIGSI-landen (wellicht op Spanje na, dat er met een staatsschuld van 72% redelijk voor staat) kunnen hun schuld niet terugbetalen. Dit dient erkend te worden en de schulden moeten geherstructureerd worden. Krediteuren (oftewel banken, maar ook verzekeraars en pensioenfondsen) nemen dan het verlies, zoals bij niet opvorderbare leningen te doen gebruikelijk is. Dat is heel spijtig, maar dan hadden banken de kredietwaardigheid maar beter moeten inschatten. Financiële instellingen en niemand anders moeten het verlies nemen. Dat zal in ieder geval betekenen dat banken geen bonussen en geen dividend kunnen uitkeren.

Indien de overheid alsnog banken overeind moet houden om zo faillissementen te voorkomen, dan moet in ruil daarvoor volledige zeggenschap over bonussen, dividenden en salarissen afgedwongen worden en dienen de verschaffers van eigen vermogen (aandeelhouders en   achtergestelde spaarders) hun geld kwijt te zijn. Obligatiehouders dienen ook een deel van het verlies te dragen. Dat alles in ruil voor staatssteun waarmee faillissement voorkomen wordt van private partijen die de facto failliet zijn door het jarenlang uitkeren van spaargeld als bonus op grond van verwachte winsten van leningen aan dubieuze debiteuren. De staatssteun kan -alsnodig- gefinancierd worden door de ECB. Dat verdient niet de schoonheidsprijs, maar bankfaillissementen zijn nu eenmaal dermate ontwrichtend dat ze dienen te worden voorkomen.

De staatssteun komt dan neer op al dan niet tijdelijke nationalisatie. Of liever gezegd, het voltooit de huidige halve nationalisatie. Nu zijn de verliezen van banken genationaliseerd, maar zijn de winsten geprivatiseerd. De bonussen van de banken zijn de bezuinigingen voor de burger, met een recessie als gevolg. Het Europese akkoord maakt hier geen einde aan maar consolideert deze farce.