Evaluatie Cultuurbeleid schiet ernstig tekort

Donderdag bespreekt de Tweede Kamer de contouren van een nieuw Kunstenplan voor de periode 2017-2020. Een eerste evaluatie getiteld ‘Cultuur in beeld’ over de gevolgen van het omstreden cultuurbeleid van Rutte-1 verscheen in december. Volgens de berichtgeving in de media viel het allemaal reuze mee met gevolgen van dat door de PVV gedomineerde beleid. Bezoekersaantallen stegen bij de musea dus het ging eigenlijk beter dan voorheen met de cultuur in Nederland. De VVD eiste zelfs excuses van de cultuursector aan oud-staatssecretaris Zijlstra. Wie het rapport goed leest krijgt echter een geheel ander beeld.

Minister Jet Bussemaker van Cultuur relativeert de waarde van haar eigen evaluatie. Zo schrijft ze in een brief aan de Tweede Kamer (1 dec. jl.) dat op basis van haar evaluatie over een periode van 1(!) jaar het ‘niet mogelijk is een oorzakelijk gevolg van de bezuinigingen op het functioneren van de culturele sector te beschrijven’. De minister geeft aan dat veel instellingen nog hebben doorgedraaid op hun reserves of hun programmering in 2013 in dat eerste jaar na de bezuinigingen al hadden vaststaan waardoor tal van effecten in het onderzoeksjaar 2013 nog niet verwerkt, laat staan bekend staan. Wel weten we dat in ruim een derde van de bezuinigingen andere overheden uit nood zijn bijgesprongen om het cultuuraanbod niet door het ijs te laten zakken.

Ook moest de Tweede Kamer bijspringen. Zonder twee last-minute interventies en alsnog extra middelen waren het Rijksmuseum Twente en Huis Doorn nu gesloten. Beide projecten worden nu door de minister gepresenteerd als succesvolle veranderingen. Dat klopt, maar niet de bezuiniging van het vorige kabinet, maar het extra geld afgedwongen door een nieuwe Kamermeerderheid was de reden voor dat succes. De gevolgen van de vorige kabinetsplannen voor het post-academisch kunstonderwijs en talentontwikkeling op de middellange termijn zijn hoogst onzeker. En waar het nu al zichtbaar mis gaat zijn de verslechterde arbeidsvoorwaarden. Veel artiesten zijn ontslagen en konden terugkeren op flexcontracten. Dat staat haaks op het arbeidsmarktbeleid van dit kabinet.

Nieuw publiek Dat brengt ons bij de opgave voor het nieuwe Kunstenplan. Het huidige kabinet heeft waar mogelijk in tijden van zware bezuinigingen de eerste nieuwe accenten weten te zetten. Het Tropenmuseum werd gered, er kwam extra geld voor cultuureducatie, er kwam een wet op de bibliotheken, het muziekonderwijs wordt in samenwerking met de private sector gestimuleerd en er kwam extra geld voor talentontwikkeling. Een goede start, maar er is veel meer nodig om de waarde van cultuur en het aanbod van kunsten te versterken.

Zo sluit het huidige cultuuraanbod onvoldoende aan bij de wensen en behoeften van nieuwe Nederlanders. Producties als ‘Oumi’ en ‘Mijn vader de expat’ van Nasrdin Dchar en Abdelkarim El-Fassi bereiken nieuwe groepen theaterbezoekers. En de zalen zitten vol!  Diezelfde ervaring heb je bij bezoeken aan voorstellingen van de theatermaker van Antilliaanse afkomst John Leerdam. Om maar te zwijgen over de totaal andere beleving en reacties in en vanuit de zaal tijdens deze voorstellingen! Nieuwe programmamakers en nieuw publiek veranderen ook de belegen cultuur van het traditionele theaterpubliek. Het aanbod zal zich ook moeten aanpassen aan de beleving van ervaringen van nieuwe generaties. Sneller en korter, gericht op jongeren hoeft niet vluchtiger te betekenen. Andere kunstvormen zijn nodig voor een nieuw bereik en hernieuwde aandacht. Dat zijn uitdagingen die in een nieuw Kunstenplan moeten worden opgepakt.

Bildung Maar, de vraag wie en hoe we nieuw publiek bereiken, is slechts onderdeel van een breder vraagstuk waar wij in onze samenleving voor staan. Het cultuuraanbod sluit niet alleen onvoldoende aan bij de beleving en behoefte van teveel Nederlanders. Kunst en cultuur vraagt om een nieuwe positie in ons handelen en denken. Het ‘Bildungsideaal’, het oprichten, bevrijden en ontwikkelen van vrije en creatieve burgers is meer dan ooit noodzaak. De beklemming van religie is terug, de toenemende dominantie van door de markt gestuurde en gemanipuleerde mediabeelden vraagt om eigenzinnige en getrainde toetsing van burgers. Creatieve ontwikkeling is cruciaal voor culturen die door kennis en toegevoegde waarde blijvend verschil maken in de kennissamenlevingen en economieën van de toekomst. In de zoektocht naar zingeving en reflectie in onze veranderende en onzekere samenleving kan juist een rijk cultuuraanbod een bijdrage aan debat leveren en tot bezinning leiden. Dat betekent inbedding van het cultuurbeleid in het onderwijs, maar ook in het beleid gericht op maatschappelijke achterstanden. Dat laatste bleek een van doorslaggevende redenen waarom een Europese jury Leeuwarden tot Culturele hoofdstad van Europa in 2018 gekozen werd.

In het nieuwe Kunstenplan vraagt Cultuureducatie om een nieuwe invulling.  Cultuureducatie is meer dan een landelijke bijdrage van 10 euro per leerling voor een eenmalige jaarlijkse kunstactiviteit. Het vraagt een integratie van alle kunst en cultuuractiviteiten in lokale, regionale en nationale gemeenschappen en instellingen. Natuurlijk moet Nederland internationaal meedoen, maar het zou een enorme vergissing zijn als dit ten koste zou gaan van de rijkdom en noodzaak van instellingen, artiesten en kunstenaars verspreid over het hele land. En dat brengt ons wellicht bij het politiek meest heikele punt voor het komende debat over het nieuwe Kunstenplan. De PvdA wil van de Raad van Cultuur een advies dat aangeeft waar Nederland behoefte aan heeft. Een adviesaanvraag die de huidige budgettaire kaders als grens neemt, hoeft niet op onze steun te rekenen. Cultuur vraagt om een open debat. Daarna maken we de keuzes.