Executiefoto's?

In het stuk van Bennema en Van Pagee op de website Joop.nl van 26 oktober jl. wordt gesuggereerd dat ik oorlogsmisdaden in voormalig Nederlands-Indië zou willen verdoezelen. Dat is malicieus. De laatste dertig jaar ben ik bezig geweest met onderzoek naar beelden van de koloniale oorlog. Dat heeft geresulteerd in een reeks boeken, artikelen, televisieoptredens en zelfs een dissertatie. Zo zou ik bijvoorbeeld willen verwijzen naar mijn boek “Strijd om Deli” uit 1997 dat staat vol met foto’s van Indonesische slachtoffers van het gewelddadige Nederlandse militaire optreden. Blijkbaar hebben Bennema en Van Pagee daar geen notie van genomen.

Verder menen Bennema en Van Pagee dat de analyse van de mogelijke executiefoto in de Volkskrant van 16 oktober 2015 ondeugdelijk is. In de eerste alinea schrijven ze dat de Indonesische jongemannen in de greppel worden omringd door gewapende Nederlandse militairen. Dat is onwaar. Er staan helemaal geen Nederlandse militairen op deze foto.

Hoe is het gesteld met de achtergrond van deze mogelijke executiefoto (herkomst Verzetsmuseum, Gouda). De situatie in Bandung in het najaar van 1945 en het voorjaar van 1946, de zogenoemde bersiap-periode, was erg chaotisch. Er zaten Brits-Indische troepen, haastig geformeerde KNIL-eenheden en Indonesische jongeren, de pemuda’s, die daar een guerrilla-oorlog voerden, waarbij nogal wat Nederlandse en Indische ongewapende burgers werden vermoord. Op dat moment waren er nog geen Nederlandse troepen aanwezig.

De eerste Nederlandse oorlogsvrijwilligers kwamen pas eind maart 1946 aan en werden gestationeerd in Cimahi (Tjimahi) zo’n 15 km ten westen van Bandung gelegen. In Bandung was het 5de KNIL bataljon, door de Indonesiërs Anjing Nica “onreine honden” genoemd, nogal actief. Dit was het koloniale leger, met Nederlands-Indische officieren en inheemse manschappen, onder Nederlands opperbevel. Op een andere foto uit dezelfde serie zien we de manschappen van dit beruchte KNIL-bataljon marcheren over de Jalan Asia-Africa (de oude Postweg) die dwars door Bandung loopt. Het bekende Hotel Savoy Homann is herkenbaar in beeld. Ze lopen lachend achter hun vaandel, de bataljonsvlag met de grauwende hondenkop. Deze eenheid, zo’n 400 man, bestond voornamelijk uit Ambonezen. Hun opdracht was Bandung te zuiveren van “terroristen”. De mogelijke executiefoto zou de output van hun optreden in Bandung kunnen zijn. Maar er is (nog) geen historisch en juridisch bewijs.

In 2013 vertelde Han Grijzenhout, oud-psycholoog en destijds medewerker van de Inlichtingendienst van de Mariniersbrigade over het gewelddadige optreden van de mariniers in Oost-Java. Jammer dat hij toen pas met zijn onthullingen kwam. Twintig jaar geleden, In 1994, publiceerde ik het boek “Front-Indië” met harde oorlogsbeelden over het optreden van de Mariniersbrigade die waren gemaakt door de mariniersfotograaf Hugo Wilmar. (Walburg Pers, Zutphen). Er was ook een gelijknamige expositie die langs verschillende musea in Nederland heeft gereisd. Door de media werd destijds veel aandacht aan deze publicatie en tentoonstelling besteed. Van Grijzenhout werd toen helemaal niets vernomen. En nu reageert de oud-psycholoog op een foto van een actie van de mariniers bij Buduran, Oost-Java in juli 1946 die zich buigen over een gevangengenomen Indonesiër. (zie Front-Indië pagina 22.) Althans Grijzenhout lijkt de situatie op deze foto te herkennen en stelt dat deze Indonesiër ter plekke werd doodgeschoten. 

Dat beeld maakt onderdeel uit van een serie schokkende foto’s die door de censors van de Marinevoorlichtingsdienst, waaronder de Mariniersbrigade viel, als ongeschikt voor publicatie terzijde waren gelegd. Die gecensureerde foto’s heb ik destijds in een militair archief aangetroffen. Op de achterkant van deze foto’s stond nog de oorspronkelijke tekst van de voorlichtingsdienst. Deze soms onthullende bijschriften zijn tussen haakjes bij de gepubliceerde foto’s in het boek “Front-Indië” vermeld. Dat is ook het geval bij de eerdergenoemde foto met op de achterkant het oorspronkelijke bijschrift van de marinevoorlichter: ‘Een extremist die zich had verborgen. In deze houding wordt hij al aan een verhoor onderworpen.’ Nogmaals dit is de tekst van de voorlichter en niet van de auteur. 

Door Ted Schouten (die door Bennema en Van Page wordt aangehaald) is deze foto zonder verwijzing naar de fotograaf en met een gemankeerd bijschrift overgenomen uit “Front-Indië” en een jaar later hergebruikt in zijn boekje “Dwaalsporen” uit 1995. Ted Schouten schrijft in zijn inleiding  dat hij als militair bij de inlichtingdienst heeft meegedaan aan het plegen van oorlogsmisdaden in Indië. Wellicht een interessante zaak voor advocaat Zegveld.

Bandung, West-Java, voorjaar 1946. Soldaten van het 5de KNIL-bataljon marcheren over de Jalan Asia-Africa in het centrum van Bandung. Op de voorgrond de bataljonsvlag met de grauwende hondenkop. Deze eenheid bestond voornamelijk uit Ambonezen. Ze droegen ook een insigne met een hondenkop op hun vechtpet of als mouwembleem. Zij voerden in het najaar van 1945 en het voorjaar van 1946 allerlei acties uit in en rondom de stad Bandung. 

(Copyright: Verzetsmuseum Zuid-Holland)