Fotoredactie zonder mening?

Afgelopen weekend besteedde de Ombudsman van de Volkskrant, Thom Meens, aandacht aan een delicate kwestie. Er was ‘een lezer’ die zich kritisch had uitgelaten over de beeldvorming van de Gaza- en Afghanistan-oorlog zoals die fotografisch was weergegeven in het jaaroverzicht in het Volkskrant Magazine van 24 december 2009.

Deze lezer stuurde had een brief ingezonden maar die werd niet geplaatst omdat de suggestie van eenzijdige beeldvorming niet gegrond zou zijn. Toen deed de lezer zijn beklag bij de hoofdredactie, maar de hoofdredactie schaarde zich achter de brievenredactie. Uiteindelijk is de kwestie, op verzoek van de lezer, doorgeschoven naar de Ombudsman.

Toevallig beschik ik over die ingezonden brief; dat komt omdat die lezer luistert naar de naam Mohammed Benzakour. Zie hieronder de letterlijke brief zoals ingestuurd:   

Even de feiten. Gedurende de Gaza-oorlog zijn in drie weken tijd 1400 Palestijnen gedood (waaronder 700 burgers en 450 kinderen), plus nog eens ruim 6000 verminkten en gewonden. Aan Israëlische kant sneuvelden 13 soldaten. Let op het verschil. Dit bloedbad – dat mondjesmaat doordrong tot de pers omdat Israël geen journalisten toeliet tot Gaza – leidde wereldwijd tot verbijstering en afschuw. Op het internet circuleren foto’s en filmpjes van Gaza-wijken die elke horrorfilm naar de kroon steken. Tot op de dag van vandaag sopt de Gaza-grond van het bloed. De VN sprak over een ‘humanitaire ramp van ongekende omvang’ en liet voor het eerst, na onderzoek, de term ‘oorlogsmisdaden’ vallen. Wat toont de Volkskrant Magazine in haar themanummer ‘2009 in beeld’ over de Gaza-oorlog? We zien een dubbelpagina foto van een ‘Libanese raket’ die het Israëlische luchtruim verlicht, we zien op een dubbelpagina grote foto hoe Israëlische militairen rouwen om een gesneuvelde soldaat. That’s it. En dan dit, het onderschrift bij die raket uit Libanon luidt: ‘De explosies die volgen zetten de nachtelijke hemel tot in de wijde omtrek in lichterlaaie.’  Een grove fout. Wie goed kijkt naar die foto, ziet u hoe een regen van fosforbommen worden afgeschoten bovenop Gazastad, waar een onbewapende burgerbevolking zich verschuilt in een van de meest dichtbevolkte stukjes aarde. En dan de Afghanistan oorlog. Grootschalige bombardementen en raketbeschietingen hebben het land tot op het bot geruïneerd, miljoenen mensen zijn op vlucht geslagen, vele duizenden burgerslachtoffers zijn gevallen. Afgelopen weekend nog werden in Kunar tien burgers gedood, waaronder 8 scholieren, door Westerse munitie. Wat laat de Volkskrant Magazine zien van deze oorlog? Twee paginagrote foto’s van een en dezelfde Amerikaanse soldaat die heroïsch sneuvelde – met naam en toenaam. Adembenemende kwaliteitsjournalistiek. Op naar een gelukkig 2010.”

De fout van het onderschrift is inmiddels erkend en gerectificeerd, al was een loep nodig om die rectificatie op te merken. De Ombudsman vond dat de lezer wel een punt heeft, omdat vanwege het abusievelijk onderschrift een eenzijdig beeld is ontstaan. Niettemin, zo verweerde krant zich, is er nooit sprake geweest van kwade opzet. De krant doet haar ‘uiterste best om tot evenwichtige berichtgeving’ te komen, aldus de hoofdredactie.

Over dat laatste valt te twisten. Wie de boeken van Edward Said, Robert Fisk, Stephen Walt, John Mearsheimer of, dichter bij huis, het boek van Joris Luyendijk grondig tot zich neemt snapt waarom evenwichtige berichtgeving inzake het MO-conflict een idee-fixe van formaat is. 

Let alleen al op de terminologie. Israëlische bombardementen en bloedbaden heten standaard ‘vergeldingsacties’, terwijl het (vaak krakkemikkige) geschut van de Palestijnen ‘terroristisch’ heet – alsof Israël door de Palestijnen is bezet, en niet andersom, alsof de Palestijnen de bouwers van de Muur zijn, en niet andersom. 

Wat ook fascineert is de respons dat er geen kwade opzet in het spel. De fotoredactie heeft niet met een ‘politiek oog’ gekeken, bij de foto’s is slechts gelet op ‘de kracht van het beeld’. Nu, dat wil ik best geloven. Maar vraag blijft: is er dan in het duizelingwekkende archief (waaronder het world wide web) geen enkele krachtige foto te vinden die het leed/verdriet/dood uitbeeldt van een Palestijn of Afghaan? De kans een dergelijke foto op te sporen lijkt mij (gelet op het kwantiteitverschil van slachtoffers) een stuk eenvoudiger. Daarbij, is het werkelijk zot te denken dat een jaaroverzicht de impliciete taak heeft de toedracht en omvang van een nieuwsfeit in een enigszins juist perspectief te plaatsen?

Bewuste of onbewuste partijdigheid –  ten slotte gaat het om een correcte weergave van de gebeurtenissen – wie daarin faalt moet dat ruiterlijk toegeven. Ingezonden brieven weigeren die zulke kwesties aanroeren, is hoe dan ook een stap in een verontrustende richting.

Dit opiniestuk verscheen ook op Maroc.nl .