Geef kritische clubs als IKON een kans met omroepverkiezingen

De PvdA helpt samen met de VVD de kleine en kritische zendgemachtigden binnen ons omroepbestel om zeep. De partijen hebben afgesproken dat IKON, Human, de Joodse en Boeddhistische Omroep en ook andere levensbeschouwelijke zendgemachtigden vanaf 2016 geen geld en zendtijd meer krijgen binnen de publieke omroep.

Natuurlijk verdient het omroepbestel vernieuwing. De verzuiling is vaak nog maatgevend. Maar gelukkig is er ook ruimte voor nieuwe omroepinitiatieven. Toch lijkt de willekeur hier te regeren. Zo mocht PowNed wel verder gaan, maar LLink niet, terwijl die laatste toch echt een stevige achterban had. Kennelijk bepalen een aantal hoge heren bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) wat het publiek wenst en wat de gewenste veelkleurigheid is.

Het is goed om het omroeplidmaatschap als criterium los te laten. Lidmaatschap is een ouderwetse maatstaf als het om radio en televisie gaat. Zeker als het lidmaatschap sterk gekoppeld is aan een omroepgids. In die zin ben ik het eens met de voorstellen van het kabinet en staatssecretaris Sander Dekker. Maar zorg dan wel voor pluriformiteit op basis van een blijvend actuele legitimatie vanuit het publiek.

Omroepverkiezingen Dat kan bijvoorbeeld door elke zeven jaar omroepverkiezingen te organiseren. Iedere burger van 16 jaar en ouder krijgt bijvoorbeeld tien waardepunten die hij of zij mag verdelen over de verschillende zendgemachtigden.

Zo kan iemand alle tien punten aan de VARA, IKON, EO of  TROS geven. Of juist aan een aspirant omroep. Of iemand kan zijn of haar tien punten verdelen over tien verschillende zendgemachtigden. Of iets daar tussen in. Op basis van het totaal aantal waarderingen krijgen omroepen voor zeven jaar zendtijd en middelen toebedeeld waarbij in de toekomst ook ruimte moet zijn voor kleinere omroepen met een beperkt aantal uitzenduren op radio en televisie. Een gunstige kiesdeler moet deze ruimte voor minderheden waarborgen. Het stemmen kan eenvoudig digitaal met sofi-nummer en wachtwoord.

Mijn dringende advies is om in deze nieuwe opzet ook IKON, Human, Joodse en Boeddhistische Omroep en de andere levensbeschouwelijke zendgemachtigden het recht te geven mee te doen aan deze omroepverkiezingen. Deze kleine omroepen hebben van oudsher geen leden want ze krijgen de zendtijd op basis van hun levensbeschouwing. Maar ze hebben wel kijkers en luisteraars. Ook de ledenomroepen hebben volgens de nieuwe plannen straks geen leden meer nodig om mee te blijven doen in het bestel. Daarom zijn terugkerende omroepverkiezingen het meest eerlijk.

Geestverwante omroepen zullen met de komst van omroepverkiezingen misschien eerder geneigd zijn te fuseren of een coalitie aan te gaan om bekender te worden bij het publiek. Zo wordt de versnippering op termijn tegen gegaan, terwijl er wel een garantie is voor minderheden en voor echte pluriformiteit.

Gevestigde belangen niet meer vanzelfsprekend Publieke omroepen mogen op zichzelf vertrouwen én op de betrokken burgers die elke zeven jaar hun waardering uitspreken door te gaan stemmen op de omroep(en) van hun voorkeur. Gevestigde belangen zijn dan niet meer vanzelfsprekend. Elke omroep moet blijven knokken om herkenbaar of waardevol te zijn voor een segment van de samenleving. Niet louter hoge heren bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) bepalen dan wie wat uitzendt of hoe de pluriformiteit er uit ziet, maar het publiek zelf geeft elke zeven jaar een bindend signaal af. Dat geldt als het fundament op basis waarvan de NPO de omroepzaken coördineert en stroomlijnt en de kwaliteit bewaakt.

Nergens ter wereld is de publieke omroep zo sterk geworteld in de maatschappij als in Nederland. En nergens is de ruimte voor pluriformiteit, levensbeschouwing en afwijkende geluiden en opinies zo groot. Maar de huidige publieke omroep is verstard en beschermt vaak gevestigde belangen, ook door het monopolie dat ledenomroepen hebben op programmagegevens en omroepgidsen. En bij het toelaten van nieuwkomers heerst helaas toch vaak de willekeur.

Geen eenheidsworst Toch zou het jammer zijn om van de publieke omroep een eenheidsworst te maken. Een BBC of ARD/ZDF past naar mijn smaak niet bij de bonte mediatraditie van Nederland. Juist de afwijkende geluiden van kleine zendgemachtigden als IKON, Human en Joodse Omroep, maar ook van grotere omroepen met een eigen smoel als VARA, VPRO en EO, moeten naar mijn smaak een kans blijven krijgen. Laat het publiek er maar over meebeslissen met elke zeven jaar omroepverkiezingen.

Ik stel vast dat we met omroepverkiezingen in Nederland de verzuilde verstarring van het omroepbestel te boven komen. Pluriformiteit, publieke legitimatie en de kritische geluiden van minderheden of van een ‘avant garde’ blijven tegelijk gewaarborgd. Lang leve de pluriforme publieke omroep.

Dit artikel verscheen eerder op het weblog van Theo Brand