Geef mensen een beetje lucht

In Nederland moeten mensen vooral op eigen kracht aan armoede ontsnappen. Dat toont een gebrek aan empathie maar net zo goed aan logica. Het werkt simpelweg niet goed. Niet voor mensen zelf, niet voor de overheid en niet voor schuldeisers. Niet de filosofie van eigen kracht moet centraal staan, maar de norm van een dienstbare overheid. Waarbij je niet meer zelf worstelt met toeslagen, maar automatisch hulp toegewezen krijgt.

Een proef in Amsterdam met woningbouwvereniging Rochdale toonde het belang van die opstelling, van het ‘ontzorgen’ bij mensen in armoede. Bij huurders met een betalingsachterstand wordt de huur ingehouden op de uitkering. De huurder weet zo zeker dat hij in zijn huis mag blijven en de verhuurder weet dat het geld binnen komt. Door deze aanpak is het aantal woningontruimingen met een derde gedaald. Minder mensen in de problemen en minder kosten voor de samenleving. De proef is eind vorig jaar uitgebreid naar de hele stad.

Het is een klein gebaar naar mensen die, al kampend met armoede, veel administratieve rompslomp op hun bordje krijgen. Het kabinet heeft het gemeenten verboden om armoedevoorzieningen automatisch toe te kennen en te verlengen en ook Rijksregelingen zoals huur- en ziektekostentoeslagen worden niet automatisch toegekend. In armoede moet je zelf ontdekken op welke hulp je mag rekenen. Vervolgens moet je die voorzieningen aanvragen waarbij een onbewuste fout op het formulier je financieel fors kan worden nagedragen. Je wisselende inkomsten moet je goed bijhouden, om precies aan te kunnen geven op welke toeslagen je recht hebt. Laat je na dit secuur te doen, dan moet je al snel honderden euro’s terugbetalen en met een beetje pech komt daar een forse boete bovenop. Als je belandt in armoede zou je het niet zelf allemaal hoeven uitzoeken.

Een tekort aan inkomsten is al naargeestig genoeg. Het is mij een raadsel hoe de worsteling met toeslagen bijdraagt aan ontsnappen uit de armoede. Dat lukt vaak ook niet. Het gevolg is dat schulden flink uit de hand kunnen lopen. Vooral omdat mensen lang denken betaalachterstanden zelf te kunnen wegwerken. Dat verbaast me niets als je wordt aangepraat dat je eigen kracht centraal moet staan.

Uit cijfers van NVVK, branchevereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, blijkt dat de schuld gemiddeld al 42.900 euro bedraagt wanneer mensen om hulp vragen. Het gemiddeld aantal schuldeisers is veertien. Leed van die omvang toont dat het overzicht voor mensen in armoede zoek raakt. Uit onderzoek van een econoom van Harvard en psycholoog van Princeton blijkt ook dat het IQ van mensen daalt als gevolg van armoede en problematische schulden.

Blijven hameren op eigen verantwoordelijkheid werkt niet en is inefficiënt. Mensen die door een huurachterstand hun huis worden uitgezet kost de samenleving veel meer dan een beetje hulp ooit had gekost. Een gezin dat in de crisisopvang terecht komt kost de samenleving al gauw 50.000 tot 100.000 euro.

Reden te meer om mensen een klein beetje lucht te geven. Hef het verbod op automatische hulp op: in plaats van mensen in armoede zelf te laten worstelen met toeslagen geven we hun waar ze recht op hebben. Geef gemeenten daarvoor de ruimte. In Amsterdam hebben we al een beetje ervaring hoe dit te organiseren. Daar mag de staatssecretaris zo uit putten. Als het gaat om armoede hoeft ook het kabinet het niet zelf allemaal uit te zoeken.