Gele en rode kaarten bij schending EU Grondrechten

Bij illegale staatssteun, milieudelicten, kartels en andere overtredingen van EU wetgeving treedt de Commissie ferm op, legt miljardenboetes op of stapt naar de rechter om Lidstaten en bedrijven in het gareel te krijgen.

Maar als het gaat om grondrechten, kijkt de Commissie timide de andere kant op. De EU heeft een heel arsenaal aan regels en wetten betreffende de democratische spelregels en de grondrechten. Maar die regels worden soms door de Lidstaten met de voeten getreden. Homohaat van staatswege, bemoeienis van de politiek met de media, wettelijke beknotting van de persvrijheid, zonder proces terugsturen van asielzoekers, het opleggen van een staatsgodsdienst ten koste van andere levenbeschouwelijke en religieuze groepen, of het op grote schaal meewerken aan illegale ontvoeringen en uitlevering aan martelende regimes door de CIA: voorbeelden te over van kwesties waar EU ingrijpen en sancties volstrekt op hun plaats zouden zijn.

De Europese Commissie voert als reden vaak het slappe argument aan dat ze onvoldoende bevoegdheden en middelen heeft. Dat is flauwekul. De Commissie heeft voldoende handvaten om deze zaken daadkrachtig aan te pakken, zoals de EU Verdragen en het EU Handvest van de Grondrechten, anti-discriminatie richtlijnen, richtlijnen voor mediaconcentraties, enzovoort. De EU gaat zelfs toetreden tot het EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens).

In een uiterst geval is er de mogelijkheid tot schorsing voorzien in het EU Verdrag. Na de episode Haider en de boycot van Oostenrijk werd een artikel in het Verdrag opgenomen (1), waarmee Lidstaten kunnen worden geschorst bij ernstige en systematische schendingen van de democratische spelregels en de grondrechten. Sinds Haider heb ik nog wel radicalere opvattingen gehoord. Een situatie als in Italië geeft wel degelijk aanleiding om heel serieus na te denken over sancties, en de anti-homowet in Litouwen moet door de Commissie voor de rechter worden aangevochten.

Het argument dat de Grondrechten geen EU aangelegenheid zijn, en dat de Commissie onvoldoende bevoegdheden heeft, houdt dus geen steek. In andere gevallen (gekke koeien ziekte, eurozone crisis) blijkt dat de EU ook met een heel dunne of zelfs afwezige rechtsgrondslag wel degelijk kan handelen, als de politieke wil er maar is.

Dat geldt overigens evenzeer voor het Europees Parlement zelf. Te vaak blokkeren de twee grote fracties van Christen Democraten en Socialisten debatten over misstanden binnen de EU Lidstaten. Te vaak lopen ze met een grote boog om gevoelige kwesties heen, terwijl we er als de kippen bij zijn om landen buiten de EU te kapittelen over democratie en mensenrechten.

Van kandidaat Lidstaten eisen we – terecht – dat ze aan de hoogste normen voldoen. Maar EU Lidstaten die op geen stukken na die normen halen, worden met rust gelaten, volgens de methode Herenakkoord-met-non-interventiebeginsel (de Lidstaten houden elkaar de hand boven het hoofd). De Europese Commissie is de laatste jaren danig verzwakt, en durft niet tegen de Lidstaten op te treden. Maar als we van Europa echt een gemeenschap van waarden willen maken, en ons moreel gezag in de wereld willen herstellen, dan moeten we serieus werk gaan maken van het naleven van de grondrechten.