Geloven in criminaliteit

De criminaliteit daalt, meldt het CBS na uitgebreid onderzoek. Je zou denken dat de mensen die zich het vaakst bezorgd tonen over criminaliteit daar blij mee zijn. Jarenlang gehamer op het belang van criminaliteitsbestrijding werpt vruchten af! Maar het tegendeel blijkt het geval. Ze gaan zich massaal te buiten aan de wet van Maier: als de feiten niet overeenkomen met de theorie moet je ze weglaten. Oftewel: overtuiging overstijgt onderzoek. Dat is ook het fenomeen waar de meeste religies op drijven. Een heel krachtig principe. Zo sterk dat het merendeel van de mensen op deze planeet wel een of andere religie aanhangt.

De ontkenners beweren dat de criminaliteit helemaal niet is gedaald, integendeel, maar alleen het aantal aangiften. “Het échte verhaal is natuurlijk dat mensen geen aangifte meer doen omdat ze vinden dat het toch geen enkele zin heeft”, twittert er zo een. Daarom heeft het CBS ook 150.000 burgers ondervraagd over hun ervaringen. ”En daarin zie je ook dat de afgelopen 10 à 15 jaar steeds minder mensen, naar eigen zeggen, het slachtoffer zijn. Dat is ongeacht of ze aangifte doen bij de politie”, zegt Maarten Bloem van het CBS tegen de NOS. “Dat is echt wel een teken dat de afgelopen 15 jaar heel wat traditionele criminaliteit tegen burgers verdwenen is.”

Er is trouwens iets opmerkelijks met die ‘aangifte heeft geen zin’ redenering. Het is de afgelopen 15 jaar niet moeilijker maar makkelijker geworden om aangifte te doen. De klagers roepen dat het geen zin heeft maar tegelijkertijd tonen ze het tegendeel aan. Ze beweren immers dat de cijfers niet kloppen vanwege het gebrek aan aangiftes. Nu zijn logica en coherentie niet de sterkste factoren onder mensen die handelen op basis van gevoel – denk aan de hamburgerkraam bij het protest tegen dierenleed in de Oostvaardersplassen – maar als het probleem is dat de cijfers niet kloppen dan zou je denken dat ze mensen er juist toe aanzetten aangifte te doen inplaats daarvan af houden.

De afname van criminaliteit is al langer aan de gang, niet alleen in Nederland maar bijvoorbeeld ook in Denemarken en Duitsland om nog maar te zwijgen over steden als New York. Toen begin deze eeuw de criminaliteitsangst als politiek wapen werd ingezet, hadden de klagers op die verheugende trend een andere reactie. Niet de cijfers maar het gevoel telde. Dus werd het veiligheidsgevoel toegevoegd aan de onderzoeken. Om aan de politieke wensen te voldoen. Maar niet alleen daalt de criminaliteit ook het gevoel van onveiligheid is nu minder. En terecht.

Ik heb de jaren ’80 en ’90 bewust ervaren, in Delfshaven, een deel van Rotterdam waar veel ellende voorkwam. Ik weet hoe het is om in een maatschappij te leven waar de criminaliteit welig tiert. Ik heb het allemaal meegemaakt, en dan heb ik het niet over fietsdiefstal. Beroofd worden op straat, autokraken drie keer per jaar, zonder reden in elkaar geslagen worden, schietpartijen in de straat, slachtoffer zijn van inbraak, een prostituee helpen die bewerkt is met een samoeraizwaard en gewond op straat ligt, vrienden die verslaafd werden en nog wat van die dingen. Het gros van de misdrijven was een gevolg van de plaag van heroïneverslaving. Junks zie je nog amper en ik verbaas me er over dat we ons daar nooit gelukkig over prijzen. Integendeel, de verbetering word glashard ontkend.

Hoe je het ook wendt of keert, welke feiten je ook aandraagt, de veiligheidsontkenners blijven ontkennen. Net zoals de klimaatontkenners klimaatverandering blijven ontkennen, ik vermoed overigens enige overlap tussen beide groepen.

Hoe dat kan? Het gevoel. Er mogen dan veel loftuitingen worden gedaan over de verworvenheden van de De Verlichting, het belangrijkste kenmerk daarvan – vertrouwen op wetenschap in plaats van op je geloof – is aan deze groepen niet besteed. Omdat de feiten niet overeenstemmen met hun gevoel. Ik had ooit een discussie met een populist over strafrecht. De aanleiding was een Noorse gevangenis waar gedetineerden uiterst humaan worden behandeld. Zo humaan dat je wenkbrauwen er vanzelf van omhoog gaan. Maar het succes van die gevangenis is ongekend. Criminelen die er hun straf uitzitten worden veel vaker brave burgers dan in traditionele gevangenissen. Ik vroeg aan de populist hoe hij daar tegenaan keek. Als onomstotelijk vaststond dat criminaliteit beter werd bestreden met zachte aanpak dan met de harde aanpak, wat had dan zijn voorkeur? Hij antwoordde eerlijk: de harde aanpak.

Waarom? Vanwege zijn rechtvaardigheidsgevoel. Dat kan ik begrijpen. Het druist ook in tegen je gevoel. Maar de vraag is wil je het probleem oplossen of je gevoel bevestigen? Gevoel betekent veronderstellen, afgaan op je vooroordelen. De Amerikanen hebben daar een mooi gezegde voor: assumption is the mother of all fuck ups.