Generatieoorlog op handen?

Vorig weekend bij Nieuwsuur: 50Plus-lijsttrekker Henk Krol in debat met Caesar Bast van de Nationale Jeugdraad. De belangen zijn enorm. Wat zullen we zeggen als we terugkijken op 2016? Is dit het begin van een Pax Pensionata of juist de eerste schermutseling in een generatieoorlog?

“Er dreigt een oorlog tussen de generaties.” Je kunt veel van oud-VVD-leider Hans Wiegel zeggen, maar niet dat hij slecht aanvoelt wat er leeft onder de bevolking. Wiegel pleitte in 2012 in Intermediair voor een Staatscommissie die toekomstperspectieven van jongeren moest evalueren. Daar is alle aanleiding toe, bijvoorbeeld gezien de arbeidsmarkt, studieschulden en woningmarkt.

Volgens de Britse krant The Guardian, die onderzoek deed in acht Westerse landen, is het voor het eerst in ruim een eeuw dat de financiële positie van jongeren zo sterk is verslechterd in vergelijking met ouderen. Daar komen nog openstaande rekeningen bij, zoals de staatsschuld, stijgende zorgkosten en financiële kosten van milieuproblemen. Die rekeningen worden nu doorgeschoven.

Pensioenstelsel Daar komt in veel landen nog het pensioenstelsel bij. In veel stelsels betalen werkenden grotendeels de pensioenen. Prima, zolang de groep van gepensioneerden klein is ten opzichte van de groep van werkenden. Omdat in veel Westerse landen voor 1970 beduidend meer kinderen zijn geboren dan erna ontstaat nu een probleem. Bovendien worden we gemiddeld ouder dan werd verwacht.

Daarom zegt vrijwel elke econoom: de pensioenpot is leeg tegen de tijd dat jongeren die er nu hun premie in storten met pensioen gaan, tenzij pensioenen voor ouderen nu worden gekort. “Je moet wel een hele zonnige blik op de toekomst hebben wil je met deze hoeveelheid pensioenvermogen denken alle beloftes te kunnen voldoen,” aldus econoom Martin Visser van de Financiële Telegraaf.

Potentie Er dreigt dus conflict. De electorale potentie van een dergelijk conflict is enorm. Dit hebben we in Nederland al tweemaal gemerkt. In 1994 vulden boze ouderen het hele PSV-stadion toen het CDA de AOW wilde bevriezen. Het CDA leed vervolgens een historische verkiezingsnederlaag en de ouderenpartijen AOV en Unie 55+ kwamen plots in de Tweede Kamer met tezamen zeven zetels.

Twaalf jaar later, voorjaar 2006, schommelde de PvdA rond de 60 zetels in opiniepeilingen. Totdat toenmalig partijleider Wouter Bos voorstelde om rijke ouderen te laten meebetalen aan hun AOW. Het CDA speelde daar handig op in. Daarnaast riep PvdA-prominent Marcel van Dam op tot verzet tegen Bos. Wellicht daardoor kwam de PvdA bij de verkiezingen dat jaar niet verder dan 33 zetels.

Oud electoraat In Duitsland en andere Westerse landen woedt een vergelijkbaar debat. In het Verenigd Koninkrijk valt op dat in het Brexit-referendum deels naar leeftijd is gestemd: oud wilde opzegging van het EU-lidmaatschap, terwijl jong lid wilde blijven. De ouderen wonnen, omdat – zoals in heel de Westerse wereld – er meer oudere kiezers zijn dan jongere. Bovendien stemmen ouderen gemiddeld vaker.

De laatste decennia is het electoraat vergrijsd. Ten eerste omdat er relatief weinig jonge kiezers bijkomen: er worden immers minder kinderen geboren, die bovendien steeds minder vaak de gewoonte aanleren om te stemmen. Ten tweede omdat er relatief weinig oude kiezers afgaan: onze levensverwachting is met sprongen gestegen. Naar verwachting zetten al deze trends zich door.

Pax Pensionata Wat betekent dit voor het sluimerende generatieconflict? Ik zie twee waarschijnlijke scenario’s. Het eerste is een Pax Pensionata. Een opgelegde vrede, in stand gehouden door een hegemonie van ouderen. Zij danken die dominantie aan sterke vergrijzing van het electoraat en hogere opkomst onder ouderen. Naar analogie van de Pax Romana in de Romeinse tijd en de huidige Pax Americana.

In dit scenario blijven jongeren zich onbewust van hun gedeelde belangen of lukt het hen niet zich te organiseren. De jongeren zijn overgeleverd aan de nukken van een grijs electoraat, opgejut door partijen als 50Plus. Alle partijen, gedomineerd door grijze hoofden, voegen zich in meer of mindere mate naar wensen van ouderen, soms – maar lang niet altijd – ten koste van jongerenbelangen.

Generatieoorlog In het tweede scenario ontstaat bij jongeren de vrees dat zij alle openstaande rekeningen gaan betalen als ze blijven stilzitten. Jongeren slagen in een effectieve tegenmobilisatie, waarbij ze relatief veel stemmen weten te peuren uit hun klein en slinkend deel van het electoraat. Hun ondertal wordt deels gecompenseerd door hogere opkomst, en door steun van ouderen die solidair met hen zijn.

Dit lokt weer extra mobilisatie uit onder ouderen die hun belangen nog harder willen verdedigen. In sommige landen versterkt die generatiestrijd bestaande partijen, waarbij bijvoorbeeld groene partijen armoede onder jongeren bestrijden en christendemocraten opkomen voor opgebouwde pensioenrechten. In andere landen levert die oorlog nieuwe partijen op als AOV, Unie 55+ en 50Plus.

Welk scenario het ook wordt, deze problematiek gaat Henk Krol overleven.

cc-foto: Roel Wijnants