Geschiedenis is veelzijdig, ook die van de slavernij

Nederlandse leerlingen krijgen op school te weinig over de transatlantische slavernij. Daarom ontgaat hen het verband tussen het kolonialisme van weleer en het hedendaags racisme. Door deze onwetendheid discrimineren zij vaak, zonder het zelf te beseffen. Ondertussen worden zij door de mythologie van de Gouden Eeuw in hun vals bewustzijn gestijfd. Kijk maar naar het stukje geschiedsvervalsing dat de premier der witten voor de bobo’s van Sail ten beste gaf.

Veel mensen geloven dat de geschiedenis hun eisen rechtvaardigt. Daarom – denken zij – worden in het onderwijs wezenlijke dingen vervalst of gewoon weggelaten. Het beeld dat zij zelf over het verleden koesteren, is gewoonlijk even aanvechtbaar. Tegenover de witte legende plaatsen zij een zwarte. Aan de ene kant wordt vergoelijkt, aan de andere kant gedemoniseerd.

Wie denkt dat hij het geschiedenisonderwijs kan gebruiken om een groot politiek eigen gelijk te halen, verdient  een waarschuwing. Het echte verhaal is bijna altijd ontluisterend. Wie het monumentale geschiedwerk van Lou de Jong ter hand neemt over Nederland in de tweede wereldoorlog stelt vast dat ons volk helemaal niet als één man de bezetter het hoofd bood. Pressers Ondergang laat zien dat Nederlandse instanties nauwgezet hebben meegewerkt aan de voorbereidingen van de Holocaust. En de eerder genoemde Lou de Jong kreeg korte gedingen aan zijn broek, toen het geheide oud-kolonialen niet beviel wat hij over hun rol in Indonesië boven water had gekregen. Het echte verhaal over de wortels van het conflict over de Palestjnen en de joden ontkracht de positie van beide partijen. Daarom slaan ze elkaar met aanvechtbare mythes om de oren en dat is een voorname reden waarom vredesonderhandelingen altijd op niets uitlopen. Je moet onwillekeurig denken aan de bekendste regel uit Romeo en Julia van William Shakespeare: the plague on both their houses .

Christenen worden in Algiers op de markt verkocht. Deze zeventiende eeuwse tekening is waarschijnlijk zeer waarheidsgetrouw. Pas in de negentiende eeuw krijgen afbeeldingen van de slavenmarkt tevens iets zinneprikkelend.

Zo is het ook met de geschiedenis van de Nederlands rol bij de slavenhandel gesteld. Het zou best een goed idee zijn als die systematischer op de scholen zou worden behandeld. Reggie Baay heeft in een mooi boek de rol van Nederland bij de mensenhandel in Azië belicht. Batavia was net zo’n slavenstad als Paramaribo. Dat is niet alles. In het huidig onderwijs wordt weinig aandacht besteed aan de zakenpartners van de West Indische Compagnie. Afrika was geen primitief onontwikkeld werelddeel. Dat is een koloniale leugen. Het bestond uit grote, goed ontwikkelde rijken met machtige koningen. Dat waren voor het grootste deel slavenstaten. Mensen waren een exportartikel, dat onmiddellijk werd aangeboden toen eerst Portugezen en later kooplui uit andere Europese landen zich meldden.

In het huidige vertoog worden slaven te veel als slachtoffers gezien en veel te weinig als zelfstandig handelende personen die zich op allerlei manieren teweerstelden, bijvoorbeeld door met winti-netwerken niet alleen een Afrikaanse identiteit te behouden maar ook een ondergrondse tegenmacht te ontwikkelen. Dan waren er de marrons die van de plantages het oerwoud in vluchtten om daar zeer weerbare gemeenschappen te stichten. De slavenhouders zagen zich vaak gedwongen om de autonomie van deze groepen in vredesverdragen te erkennen. Daarin beloofden de marrons onveranderlijk dat zij nieuwe vluchtelingen aan hun Nederlandse eigenaren terug zouden geven.

In het Braziliaanse Palmares deden ze het anders. Ontsnapte slaven werden als volwaardig burger in deze staat – want dat was het – opgenomen. Slaven die bij overvallen op de Portugese plantages werden buitgemaakt en dus niet zichzelf hadden bevrijd, zagen zich in Palmares op de markt aan de meestbiedende verkocht. Men had daar tegen de slavernij geen principiële bezwaren, zoals die in de achttiende eeuw onder invloed van de Europese verlichting naar voren kwamen. Alleen wie zijn ketenen zelf verbrak, verdiende een beter lot dan dat van een slaaf.

Dit is een typisch negentiende eeuwse verbeelding van slavernij. Het onderwerp is een excuus om een blote juffrouw, een zogenaamde damsel in distress, te laten zien en de vooroordelen van de westerling ten opzichte van de Oriënt, een gebied vol sensualiteit maar ook vol barbaren.

Tenslotte is een onlosmakelijk onderdeel van het verhaal dat ook Europeanen het risico liepen als slaven te worden weggevoerd. De zogenaamde Barbarijse zeerovers maakten met snelle, goed bewapende schepen jacht op hen. Zelfs IJsland had invallen van deze piraten te duchten. De Barbarijse zeerovers opereerden onder de vlag van de sultan van het Ottomaanse Rijk of die van Marokko. Barbarijs betekent berbers. In de grote steden wonen zeker de nodige afstammelingen van deze slavenjagers.

Dit relaas is incompleet zonder de mededeling dat de nodige Nederlanders zich bij deze Barbarijse zeerovers hebben aangesloten omdat dat voor hen de enige manier was om van scheepsjongen op te klimmen tot iets behoorlijks, zoals reis (commandant) van een piratenvloot en bezitter van een harem vol mooie meiden in Algiers of Salé.

In een vrij land is het de bedoeling van het geschiedenisonderwijs om het echte verhaal te vertellen, niet een mythe die bedoeld is om een of andere hedendaagse opvatting te ondersteunen. Dan blijkt hoe groot het verschil is tussen Kleio, de muze van de historie, en Vrouwe Justitia. Zij veroordeelt niet. Zij stemt wel tot nadenken. Het echt verhaal is cynisch. Het laat niet zozeer de grootheid als wel de kleinheid van mensen zien. Het zet je eigen waarheden op losse schroeven. Altijd en bij iedereen.

Het echte verhaal verontrust.

Een lange zit maar wel de moeite waard deze grote documentaire over de rol van de Afrikanen bij de slavenhandel.  

Beluister dit opiniestuk hier 

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)