Geschiedenisles: de grote geldverdwijntruc van Willem I

Jan-Kees de Jager is een inspirerend man. Hij heeft de megafoon in het foudraal gestopt en staat, terwijl ik dit schrijf, een keurig verhaal te houden om de Tweede Kamer ervan te overtuigen dat onze partner, natie de Helleense Republiek, alle steun keurig gaat terugbetalen, zij het op een ondoorgrondelijke manier.

En dat er niets anders op zit: Griekenland, we mogen het niet vergeten, we kunnen het alleen maar beminnen. Het alternatief is immers de ondergang.

Dit deed mij denken aan koning Willem I. Vandaar deze geschiedenisles. Keizer Napoleon had ook problematische schulden. Hij had daar een simpele oplossing voor: de tiërcering. Hij kondigde eenvoudigweg af dat nog maar een derde van de verschuldigde rente zou worden betaald en geen gent meer. Pech voor de beleggers in obligaties en ander staatspapier. Aan de andere kant: de Franse staat was lang slecht van betalen geweest en na die tiërcering werd er wel stipt uitbeteaald. Toch was het om het zachtjes te zeggen, geen populaire maatregel. 

1813. Val Napoleon. Willem I landt in Nederland en vestigt de Oranjemonarchie. Bij zijn Koninkrijk der Verenigde Nederlanden krijgt hij gratis en voor niks een deel van Napoleons staatsschuld. De koning maakte meteen een einde aan de tiërcering. Hij erkende al zijn verplichtingen voor de volle honderd procent.

Was er dan geen catch? Bij Koning Willem I, financieel goochelaar, handelaar met voorkennis, vuller van het ene gat met het andere, bij Willem I was er altijd een catch.

Helaas lieten de financiën het niet toe om elk jaar met álle houders van staatspapieren af te rekenen. Dat was jammer. Daarom werd elk jaar een loterij georganiseerd. Wie niet in de prijzen viel, moest op uitbetaling wachten. Het volgende jaar draaide het rad van fortuin weer. Zijne majesteit zei er niet bij dat de hoofdsom met de verschuldigde rente dan in 2114 of daaromtrent zou zijn betaald.

De loterij draaide tot Willem I in 1840 aftrad en naar Berlijn vertrok. De staatspapieren deden op de beurs imiddels zo’n twee en een half procent van hun nominale waarde. 

Na de inhuldiging van koning Willem II ontdekten diens ministers dat de staat vrijwel failliet was. Minister Rochussen stelde voor de rommel met de loterij op te ruimen door de hele boel op te kopen tegen die twee en een half procent van de waarde. Dat was geen tiërcering. Dat was afstempelen, zoals Wellink het zou zeggen, van de schuld tot er nog maar twee en een half procent van over was. Hoort U op de achtergrond de klanken van de sirtaki ?

De politiek én de beleggers gingen met dit voorstel akkoord want dan kregen ze tenminste nog een paar centen en geen mens geloofde nog dat Nederland uiteindelijk goed zou zijn voor zijn geld.

De opvolger van minister Rochussen, Floris Adriaan van Hall, heeft vervolgens de staat weer financieel gezond gemaakt. Hij schreef daartoe een staatslening van honderd miljoen gulden uit met de mededeling dat hij natuurlijk óók de inkomstenbelasting in kon voeren. Toen kocht rijk Nederland in arren moede maar dat twijfelachtig schatkistpapier. Alles beter dan inkomstenbelasting!

Geloof mij, vrienden en vriendinnen, de geschiedenis herhaalt zich nooit. Hoewel, Karl Marx zei: “De geschiedenis herhaalt zich wel, eerst als tragedie, dan als farce.”