Goede bedoelingen

Een harde, maar rake typering voor mensen die door een deel van de samenleving alleen als last en kostenpost wordt gezien, en die men makkelijk de schuld voor hun misère in de eigen schoenen schuift. In Balkenende’s geliefde VOC metafoor: de slaven die niet productief zijn.

De scheiding tussen rendabelen en onrendabelen wordt helaas al jong gemaakt. Als kinderen op grond van twijfelachtige criteria eenmaal tot probleemgeval, lid van de verkeerde bevolkingsgroep of bewoner van de verkeerde buurt zijn bestempeld raken ze gemakkelijk steeds verder verstrikt in een ‘vangnet’ dat hen tot onrendabele volwassene voorbestemd. Wie eenmaal als toekomstige onrendabele bestempeld is komt moeilijk nog boven. Doorstromen van lagere naar hogere onderwijstypen, is bijvoorbeeld steeds moeilijker geworden. En helaas… juist in de route van toekomstige onrendabelen wordt niet effectief geïnvesteerd.

Nederland is koploper in het opgeven van kansarme jeugd aan het worden, met gigantische schooluitval in de laagste onderwijsniveaus, dramatische kaalslag in het speciaal onderwijs, disfunctionerende jeugdzorg en jeugd GGZ en onvoldoende functionerende Justitiële Jeugdinrichtingen. Alleen in opsluiten (en separeren) van jongeren maken we een ongeëvenaarde spurt naar de top van de wereldranglijst…

Waarom gebruik ik voor al die kwalijke zaken het woord ‘vangnet’? “Een vangnet is toch juist goed voor die arme onrendabelen? Het grootkapitaal heeft die arme onrendabelen toch hun vangnet afgenomen?” denkt u wellicht als sociaal voelende en weldenkende joop.nl lezer. Ik weet het nog zo net niet. Natuurlijk: veiligheid, woonruimte, voedsel, steun, hulp, opvang, zorg, liefde, aandacht, dat is allemaal essentieel. En ja, het is beschamend dat die basale beschaving zo onder druk is komen te staan in een van de rijkste, gezondste, veiliste en best opgeleide landen van de wereld. Maar het is een beetje te makkelijk om te denken dat de problemen daarmee opgelost zijn.

Vangnetten voor jeugdigen kunnen helaas –en zonder dat iemand dat wilde– tot ‘vang-net’  verworden. Wie mensen tot hulpbehoevend slachtoffer bestempelt loopt het gevaar hen de moed, hoop en vertrouwen te ontnemen dat ze zelf iets kunnen. De goedbedoelde indicatie voor zorg blijkt een label dat niet meer af te schudden is en ouders en leerkrachten al bij voorbaat de moed doet opgeven. “Mijn zoon heeft ADHD hé? Dus een hoge opleiding zal het niet worden” Het speciaal onderwijs dat een kind gaat volgen blijkt zo zwaar gekort dat de kwaliteit ´zeer zwak´ is en de leerling nooit meer aansluiting vindt bij de arbeidsmarkt. De residentiële behandeling in een groep van jongeren met gedragsproblemen blijkt hun criminaliteit alleen maar te vergroten, doordat zij elkaar negatief beïnvloeden. De tips van de goedbedoelende ex-verslaafde voor een schoolklas blijken alleen meer verslaving te veroorzaken. Helaas zijn er voorbeelden te over uit wetenschappelijk onderzoek waarbij ingrijpen in de levens van kinderen met de beste bedoelingen uiteindelijk leidde tot verergering van de problemen die men wilde verlichten. En nog helazer: veel van die bewezen schadelijke ingrepen zijn in Nederland nog steeds gangbaar of worden met veel poeha ingevoerd. Zomaar een paar voorbeelden: Ex-criminelen voor de klas, tuchtscholen, detentie, Glenn Mills natuurlijk, en niet te vergeten menige pil bij psychische stoornissen.

Eigenlijk doet de beschrijving van onrendabelen de kinderen in zo’n vang-net tekort. Kinderen worden niet alleen ‘onrendabel’ doordat zij (zoals de documentaire info zegt) “een groep mensen (zijn) die vanwege de wieg waarin ze geboren zijn, of een tekort aan intellectuele bagage of andere vaardigheden, aan de rand van samenleving leeft”, en omdat “niet iedereen getalenteerd, intelligent en gehaaid is”. Dat suggereert dat het alleen gaat om mensen met een onverbeterlijke beperking, die we alleen moeten opvangen en verzorgen. Nee.

Sommige kinderen worden, met de beste bedoelingen, door ons onrendabel gemaakt. Door ze vroegtijdig af te schrijven, door alleen (minimaal) voor ze te zorgen en niet te investeren in wat ze wel kunnen, door ze niet op hun individuele niveau uit te dagen, en vooral, doordat we meestal geen idee hebben of wat we met de beste bedoelingen aan zorgsystemen en vangnetten voor hen maken hen uiteindelijk ook helpt. Mensen tot slachtoffers van een onsolidair systeem bestempelen is niet genoeg. Om te voorkomen dat we kwetsbare jongeren van de wal in de sloot helpen moeten we nagaan welke hulp daadwerkelijk helpt.

Misschien een goed begin om de kennis die we daar al over hebben te gaan gebruiken? Politici die zich willen bijscholen zijn van harte welkom.

PS. Mw. Miriam Sterk (CDA) is hiervoor leerplichtig.

Bram Orobio de Castro is vrijdagavond 27 november te gast in het televisie programma ‘Eigen schuld, dikke bult’  dat om 20.50 uur wordt uitgezonden op Nederland 2.