Hans van Mierlo had gelijk: ons bestel is ziek en moe

 

De Tweede Kamerverkiezingen naderen. De HJ Schoo-lezing van minister Schippers, Zomergast Mark Rutte en Buitenhof in het teken van 15 jaar 9/11 zorgden voor ophef. Van links tot rechts worden de messen geslepen. De flanken gedijen met ruimte voor Jan Roos en Sylvana Simons. Dat is verontrustend. Veel populisme en weinig diepgang. Er is een kloof ontstaan tussen bestuur en samenleving, een vertrouwensbreuk tussen staat en straat. Ook elders. Bijvoorbeeld Brexit met veel teleurgestelde Leave-stemmers. Amerika: a broken dream. Het oude Europa kreunt. Politieke systemen kraken in dolende samenlevingen.

Hans van Mierlo riep in 1966: ‘ons bestel is ziek en moe’. Die diagnose is 50 jaar later onverminderd actueel. Het probleem is dat Nederland vasthoudt aan de structuur van Thorbecke uit 1851 met rijk, provincies en gemeenten. Dat past niet meer bij het internationale, geopolitieke krachtenveld van vandaag en onze relatie tot Europa. De Europese Unie en de euro zijn, ondanks alle scepsis, van grote betekenis voor ons land. Provincies zijn overbodig. Zij belemmeren de doorbloeding van de democratie.

Tussen staat en straat is het structureel gaan schuren sinds de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Provo, de seksuele revolutie en emancipatie zorgden voor blijvende baanbrekende veranderingen.

Overheidsgezag kwam onder druk te staan. De politieke elite, VVD, PvdA, CDA, heeft nooit een passend antwoord gehad op een gistende samenleving. Dit onvermogen gaf ruimte op de flanken voor de PVV en ander (Pegida)populisme. Het politieke landschap versplintert verder. Het onderbuikgevoel is gekanaliseerd door Pim Fortuyn. 6 maart 2002, ‘ de nacht van Witteman’ was een kantelmoment in de Nederlandse politiek. Toen begon het huidig populisme.

Onbehagen uit zich in minder stemmers en betekent het failliet van de representatieve democratie. De legitimiteit van besluitvorming staat onder druk. Het is zorgelijk, dat de leden van de Eerste Kamer (EK) door Provinciale Staten worden gekozen. Het is bizar dat de EK met een andere politieke samenstelling dan de TK wetsvoorstellen kan tegenhouden. Een EK die, getrapt, door minder dan 50% van het electoraat is gekozen. Politisering van de EK past niet in ons staatsrecht.

Nederland is multicultureel. We leven in een dynamische 24-uurs economie met terreur en social media, vluchtelingen en innovatie, klimaatverandering en robotisering, armoede en religie. De overheid blijft hangen in een gedateerde bestuurscultuur. De politiek mort wel, maar heeft nauwelijks visie op de democratie van morgen en grondige bestuurlijke vernieuwing.

Bundeling van onvrede in lokale partijen betekent dat meer mensen zich afkeren van de macht in Den Haag. Gebrek aan bestuurlijke ervaring en kwaliteit bij lokale partijen schaden de publieke zaak. Koppeling van gemeenten aan het rijk zal lokaal bestuur versterken. Het Grote Stedenbeleid was hiervan een goed voorbeeld. Decentralisatie van rijkstaken, zoals de zorg, passen ook in dit stramien. Het plan voor een superprovincie is een lapmiddel voor het bestel. Opgeschaald lokaal bestuur rechtstreeks onder het rijk en Europa als derde bestuurslaag vergroten bestuurlijke slagkracht.

Tanend overheidsgezag komt ook door voortschrijdende internationalisering. De invloed van bankwezen en multinationals overstijgt die van landsregeringen. Verder worstelen overheden met terreur, vluchtelingen, de bankencrisis. In open samenlevingen veiligheid garanderen is een utopie en dit zorgt voor spanning. Internationale samenwerking is nodig.

De betekenis van steden, wereldwijd, groeit. Steeds meer mensen leven en werken in stedelijk gebied. Creativiteit zit in grootstedelijk weefsel. Dat overstijgt steeds meer, ook door internationale contacten, landsniveau. Steden spelen in op (innovatieve) ontwikkelingen. Het belang van goed stadsbestuur neemt toe met een burgemeester als boegbeeld. Een lichtend voorbeeld is Rob van Gijzel, oud-burgemeester van Eindhoven. Hij geeft in zijn boek De Stad die de toekomst maakt aan dat landsregeringen door bureaucratie en stroperige besluitvorming steeds vaker achter de feiten aanlopen. Steden met pragmatische, niet-ideologische burgemeesters en probleemaanpak dichtbij de mensen hebben de toekomst.

Mijn pleidooi is dat Nederland zich moet manifesteren als een land met visie in internationale context in het belang van een (participatie)democratie en herstel van vertrouwen. Stelselherziening past daarbij door:

 

Zonder visie, zonder bestuurlijke vernieuwing zal het (Pegida)populisme in Nederland verder toenemen en dat bedreigt de democratie. Bestuurders als Jos van Reij doen dat ook.  Gebrek aan zelfreflectie en zelfinzicht frustreert de publieke zaak.

Er zijn frisse geesten als Jesse Klaver. Bij strijd tegen het economisme horen ook visie en eigentijds bestuur. Herijk de polder, indachtig Hannah Arendt: “In het centrum van morele beschouwingen over het menselijk gedrag staat het zelf, in het centrum van politieke beschouwingen over het gedrag staat de wereld”.