Helaas kan Polen niet nu direct uit de EU gegooid worden

Er is alles voor te zeggen om Polen uit de Europese Unie te kieperen. Het Constitutioneel Hof van dat land heeft immers geoordeeld dat de Poolse wetgeving boven het EU-recht gaat. Dat zou betekenen dat het Europese recht niet meer te allen tijde afdwingbaar is. De EU zou daardoor veranderen in een vrijblijvend clubje samenwerkende landen, waar alleen de poen nog heilig is. Als de EU niet zo’n samenwerkingsverband wil zijn, zou ze Polen eruit moeten gooien. En als ze dan toch eenmaal bezig is Hongarije ook, want de regering in Boedapest heeft meerdere malen laten weten lak te hebben aan de afspraken die in Brussel worden gemaakt.

Maar of dat ook zal gebeuren is zeer de vraag. Om te beginnen kunnen landen niet zomaar uit de EU gezet worden. Het Europees recht voorziet niet in die mogelijkheid. Lidstaten kunnen desgewenst zelf besluiten te vertrekken, maar niets wijst erop dat Polen of Hongarije plannen in die richting hebben.

De Europese Commissie kan wel de EU-subsidies aan Polen (en eventueel Hongarije) stoppen of bevriezen. Dat is een klap die hard zou aankomen in Warschau en Boedapest. Aan Europese ideologie hebben ze daar een broertje dood, maar de financiële steun uit Brussel kunnen de relatief arme landen heel goed gebruiken.

De Europese Commissie heeft sinds 1 januari juridisch de mogelijkheid om ‘de geldkraan’ dicht te draaien voor landen die de rechtsstaat schenden. Polen en Hongarije hebben die regeling allebei aangevochten bij het Europese Hof van Justitie. Opmerkelijk, omdat in elk geval Polen de almacht van dit instituut niet meer erkent. Blijkbaar staat het oordeel van de Europese rechter alleen buiten kijf als dat de regering in Warschau goed uitkomt.

Ook Brussel zal wel naar het Hof stappen om aan te vechten dat Polen zijn eigen wetten belangrijker vindt dan de Europese. Of dat een zinvolle actie is kun je betwijfelen, nu Polen meer waarde blijkt te hechten aan de uitspraken van zijn eigen rechters.

Overigens zou het beëindigen van de Brusselse miljardenstroom vooral de ‘gewone Polen’ treffen, een gegeven dat vermoedelijk nog een rol zal spelen in de discussie. Ik zou zeggen: als je je door dat soort overwegingen laat chanteren is het einde zoek. Als alles gaat zoals de regering in Warschau wil is de gewone Pool trouwens ook niet geholpen.

Maar het grootste probleem voor Brussel vormt toch wel het feit dat de besluitvorming er zo tergend traag gaat. Op zich is dat logisch. De unie bestaat uit (nu nog) 27 landen. Het blijkt iedere keer weer a hell of a job om die op één lijn te krijgen. Europese beslissingen komen heel langzaam tot stand en hebben doorgaans het karakter van een waterig compromis, waarover niemand echt tevreden is. De gang van zaken doet denken aan de beruchte processie van Echternach: drie stappen vooruit en twee achteruit.

Niettemin lieten de reacties op de uitspraak van het Poolse Constitutioneel Hof aan duidelijkheid niets te wensen over, want als het om stoere babbels gaat staan Europese kopstukken hun mannetje. Vrijwel allemaal lopen ze over van verontwaardiging en bezorgdheid. Minister Ben Knapen van Buitenlandse Zaken (door alle personeelswisselingen in het kabinet word je een beetje tureluurs, dus ik moest dit even googelen) liet weten wel iets te voelen voor financiële sancties. ‘Dat zou mijn voorkeur hebben,’ zei hij tegen de NOS. ‘Maar we moeten kijken wat kan en mag.’ Voor iedereen het daarover eens is, zijn we naar ik vrezen moet weer een hele tijd verder.