Herdenk ook de dienstweigeraars in voormalig Nederlands-Indië

Op 14 en 15 augustus herdenken we in Nederland het einde van de Tweede Wereldoorlog. Op 15 augustus capituleerde Japan; toen pas eindigde de oorlog ook in toenmalig Nederlands-Indië. Op 1 september worden de 6.200 Nederlandse militairen herdacht die in de jaren 1945 tot en met 1962 omkwamen in het toenmalig Nederlands-Indië en Nieuw-Guinea.

Die herdenking is omstreden. De periode, die we nu nog de politionele acties noemen, is immers een van de zwarte bladzijdes uit de Nederlandse geschiedenis. Wijzelf waren net door de geallieerden bevrijd van de Duitse bezetter, maar we gingen kort daarna de Indonesische vrijheidsstrijders met geweld tot de orde roepen.

Twijfel De roman van Alfred Birney, de Tolk van Java, gaat onder andere over die oorlog. Met bloederige precisie beschrijft hij het geweld dat aan beide kanten werd gebruikt, de trauma’s die aan de volgende generatie werden doorgegeven, maar ook hoe een Indische jongen de keuze maakte om voor de Nederlanders te vechten tegen de Indonesische vrijheidsstrijders. Je wordt als lezer meegenomen in elke beslissing om te moorden. De soldaat twijfelt soms of hij het goede doet, of hij aan de goede kant staat.

Persoonlijk voorbeeld: Mijn opa en oma, een Chinees-Indisch stel, hielp Nederlanders in de oorlog. Dat was volgens hen toen het goede om te doen. Mijn oma ving Nederlandse kinderen op wier ouders waren opgepakt dor de Jappen. Mijn opa verleende Nederlandse mannen in de gevangenis geestelijke bijstand en werd door de Jappen bijna doodgemarteld. Toen de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders met geweld hun land opeisten hielpen ze ook de Nederlanders die in gevaar waren. Ik vind ook dat ze het goede deden. Maar vanuit het perspectief van de Indonesiërs hielpen ze de onderdrukkers en kolonialen. Voor de Indonesiërs stonden ze aan de foute kant.

Inmiddels erkennen wij ook dat wat de Nederlanders in Indonesië hebben gedaan. Koloniseren, het land leegplukken, je kunt er bijna niet bij hoeveel onrecht wij daar hebben gedaan. Maar daar hield het dus niet bij op. Duizenden Nederlandse jongemannen moesten in die oorlog vechten, terwijl ze net zelf bevrijd waren. Een klein aantal van hen weigerde dienst en moest daarvoor naar de gevangenis.

In 2012 was er discussie of er eerherstel moest komen voor de mensen die destijds dienst weigerden, of tijdens de oorlog in Indië weigerden een dorp plat te branden.

Maar dat ligt nog steeds uiterst gevoelig in Nederland. Het is juridisch getouwtrek, want als je zegt dat de dienstweigeraars gerehabiliteerd moeten worden via de wet, dan zeg je ook dat de soldaten die wel geschoten en platgebrand hebben oorlogsmisdadigers waren. Dus die wet komt er niet. Overigens, en niet terzijde, er is nogal een groot verschil met hoe de Duitsers na de oorlog boete hebben gedaan over hun fouten.

Erkenning Ik zeg niet dat het makkelijk is, de donkere kant van de geschiedenis erkennen.  Weet je op het moment zelf dat je een foute keuze maakt? Vaak niet. Soms wel. Maar wat altijd kan is als je je realiseert dat je een foute beslissing hebt gemaakt is dat te erkennen en vergeving vragen. Veel Indië-veteranen hebben ingezien dat ze naar een foute oorlog zijn gestuurd. Veel van hen zijn door toedoen van de regering met vreselijke oorlogstrauma’s opgezadeld. Ook dat verdient veel meer aandacht en erkenning. Maar de dienstweigeraars van toen verdienen ook erkenning.

Juridische rehabilitatie lukt misschien niet.  Wat we wel kunnen doen is de dienstweigeraars erkennen door bij de herdenking op 1 september in te gaan op hun keuzes, en uitspreken dat zij met de kennis van nu, én toen, de juiste keuze hebben gemaakt.