Het Dilemma van Democratie

Een wijs man zei ooit: “Democratie is een prachtig iets om voor te vechten, maar in de strijd zelf heb je er niet zo veel aan.”

Het is een dilemma waar democraten dag in dag uit mee worstelen: is het systeem waar wij zo hard voor hebben gestreden, binnen onze huidige problematiek eigenlijk nog wel het beste?

Gefragmenteerd politiek landschap Kijk naar onze huidige binnenlandse politiek: een gefragmenteerd politiek landschap, met kiezers die zich in toenemende mate aan de uiteinden van het politieke spectrum begeven. Zowel aan de linkerkant (SP) als aan de rechterkant (PVV) is de primaire boodschap dat men niet wil meedoen met constructieve, democratische gedachten, en wordt het vermeende eigen gelijk geplaatst boven wat voor de samenleving als geheel mogelijk het beste zou zijn.

Resultaat: nauwelijks nog speelruimte in het politieke landschap, nu op structurele basis een derde van het electoraat zijn stem geeft aan partijen met een andersoortige basis van politieke beleving. Direct gevolg: rommelige politiek en halfbakken gelegenheidsakkoorden, die onder druk van publiek, peilingen en vakbonden al van tafel worden geveegd nog voor de handtekeningen zijn gezet. Niet echt een toonbeeld van assertieve of effectieve beleidsvoering!

Internationale crisis Kijk ook naar de internationale crisis waarin wij ons sinds enkele jaren bevinden. Een bankencrisis waarbij democratie en kapitalisme hand in hand gingen, en waarbij de problemen inmiddels zo groot zijn dat deze niet meer op democratische wijze lijken op te lossen. Om ons huidige systeem niettemin in stand te houden, zijn wij jaar in jaar uit bezig gaten te dichten met nieuwe gaten, schulden op te lossen met nieuwe schulden, en proberen wij een aantoonbaar falend systeem in stand te houden – simpelweg omdat we niet weten wat we anders moeten.

Desinteresse bij electoraat Of kijk naar onze kiezers. Democratie wordt gezien als de wil van het volk, en hierbij telt iedere persoon telt als gelijke – eerlijker kan bijna niet. Of toch? Want is dit eigenlijk wel zo eerlijk, nu het electoraat in toenemende mate heeft laten zien toch vooral te denken aan het eigen belang en nauwelijks nog politieke interesse heeft.

Een vraag die je hierbij zou kunnen stellen: is het wel optimaal dat de stem van iemand die alles goed beredeneert en het belang van de samenleving als geheel leidraad maakt voor zijn keuzes, net zo zwaar weegt als de stem van iemand die het allemaal maar weinig interesseert? Iemand die het al dan niet geven van zijn of haar stem laat afhangen van zaken als waan van de dag, ‘just a hunch’ en of het al dan niet regent op verkiezingsdag?

Dilemma van democratie Churchill zei al in 1947: “Democracy is the worst form of government, except for all those other forms that have been tried from time to time.” Als overtuigd democraat kan ik dit dan ook alleen maar onderschrijven. En toch: zou het voor ons als westerse wereld niet verstandig zijn om ook eens voorzichtig te kijken net buiten onze huidige kaders? Voorzichtig onderzoeken of er (internationaal/Europees) aanpassingen te maken zijn om te komen tot iets een werkbaarder systeem? Eens goed en onbevooroordeeld zoeken naar enkele fundamentele weeffouten in ons westerse filosofie, misschien?

Of ligt het juist heel anders – en is de politieke, economische en (althans, volgens sommigen) ook morele crisis van de laatste jaren misschien wel het ultieme bewijs dat democratie nog altijd uitstekend functioneert. Want: is het onze eigen hebzucht, egocentrisme en gebrekkig politiek bewustzijn dat aan de basis ligt, en is het dus misschien wel volledig terecht dat wij in deze crisis zijn terechtgekomen. En hebben we nu precies datgene gekregen wat we verdienen, de democratische gedachte indachtig.

Wie het weet, mag het zeggen.