Het ene rampenplan na het andere

Het kabinet heeft besloten maar niet tot dinsdag te wachten met het slechte nieuws. Zondagavond werd al bekendgemaakt dat de lockdown met drie weken wordt verlengd en daarna wellicht nog een keer. Tot serieuze verscherpingen hoeft het nog niet te komen. En voor het overige hopen overheid en gezondheidszorg dat het wel mee zal vallen met de Engelse mutant. Dat is dan ijdele hoop, zo concludeerde de microbiologe Rosanne Hertzberger zowel bij WNL op Zondag als bij Op1. Als twee varianten van hetzelfde virus rondwaren, wint de meest besmettelijke het altijd. Engelse toestanden zijn niet te vermijden. Wie weet draagt onze huidige lockdown er zelfs toe bij. We maken het de kansloze varianten moeilijk, de mannetjesputters komen er juist wel doorheen en worden dominant. Zo leidt de evolutie tot effectieve antwoorden op onze defensieve strategie tegen het virus.

We verwachten nu alles van wonderwapen vaccin maar dat heeft hetzelfde effect. Mutaties die er tegen bestand zijn, blijven over en zo ontstaat een nieuwe coronagolf met een aangepast virus. Dan kunnen de laboratoria en de farmaceutische industrie opnieuw beginnen. De beroemde epidemioloog en aids-onderzoeker Salim Abdool Karim waarschuwt daar in een groot interview met the Guardian expliciet voor. Hij is de belangrijkste Covid-19-adviseur van de Zuid-Afrikaanse regering. Professor Karim houdt zich momenteel vooral bezig met de Zuid-Afrikaanse mutatie, die volgens hem verantwoordelijk is voor de tweede golf in dat land. Ook ten onzent is die al gesignaleerd. De kans is groot dat de industrie aangepaste vaccins zal moeten blijven ontwerpen omdat Covid-19 zich in steeds nieuwe varianten aandient. Net zoals bij influenza.

In het Verenigd Koninkrijk groeit ondertussen de paniek. Er wordt op grote schaal gevaccineerd maar het aantal besmettingen schiet de hoogte in. Voor de Londense ziekenhuizen staan lange rijen ambulances die hun patiënten nergens meer kwijt kunnen. De regering zit met de handen in het haar. Volgens de Daily Mail overweegt Boris Johnson de strenge lockdown in zijn land nog meer aan te scherpen Er schijnt zondag zelfs gesproken te zijn over een verbod om de woning meer dan eenmaal per week te verlaten. Ondertussen bevatten de kranten berichten over opgefokte politie-agenten die burgers opbrengen omdat zij op een bankje zaten of omdat ze het drinken van thee uit een thermosfles in de vrije natuur aanmerkten als een verboden picknick.

Kunnen wij in Nederland ook zulke maatregelen verwachten? Rosanne Hertzberger meent dat er niet aan te ontkomen valt. Ab Osterhaus en andere virologen denken er net zo over. Eén vraag mag daarbij niet over het hoofd gezien worden: wat is de toegevoegde waarde van een extra inperking? Hoeveel veiliger wordt de samenleving als we bijvoorbeeld ook de drogisterijen zouden sluiten. Of als er een avondklok werd ingevoerd? Maakt het uit als je mensen verbiedt buiten een straal van vijf, van tien, van vijftien kilometer rond hun woning te komen? Op paspoorten en identiteitskaarten staat geen adres maar daar valt een mouw aan te passen. Iedereen is verplicht een papier bij zich te dragen met daarop naam en adres. Of een verzonden, bij hem of haar bezorgde enveloppe met die naam en adres. Dat is alles behalve waterdicht maar het is beter dan niets. In Frankrijk mocht je tijdens de eerste lockdown alleen met vergunning de straat op. Die vergunning moest je zelf produceren – hetzij met de printer, hetzij met de hand. De ambtelijke tekst was precies voorgeschreven en je ondertekende op erewoord. En gedateerd want voor elke wandeling was een nieuwe vergunning noodzakelijk.

Maak thuiswerken verplicht. Alleen als aanwezigheid buitenshuis voor werknemers beslist noodzakelijk is, kunnen bedrijven bij de gemeente ontheffing aanvragen. Verplegend personeel krijgt die ontheffing automatisch. Datzelfde geldt voor chauffeurs bij het vracht- en het openbaar vervoer, de brandweer en de politie voor zover het niet om bureaubanen gaat. Men kan het openbaar vervoer net als bij de vorige lockdown sterk inkrimpen en bovendien een verbod instellen op het gebruik van personenauto’s. Wie ontheffing van thuis werken heeft, mag op het gemeentehuis een vignet aanvragen met daarop het kenteken. Kun je dan oma aan de andere kant van het land niet meer bezoeken? Des te beter. Dat is ook de bedoeling.

Zo kunnen we het maatschappelijk leven in Nederland steeds meer bevriezen in de hoop dat daardoor het virus verkommert.

Het effect op de economie is natuurlijk rampzalig. Het kabinet heeft daarom afgelopen zondag al extra steunmaatregelen aangekondigd. De betrokken ondernemers worden tot de persconferentie van dinsdag nog even in spanning gehouden over de vorm en de omvang daarvan. Niet valt in te zien waar dit voor nodig is. Men had toch van te voren al een pakket kunnen ontwerpen voor eventualiteiten. In Eindhoven heeft maandagochtend een restauranteigenaar de kont tegen de krib gegooid en de deuren geopend. Zo’n wanhoopsdaad is heel voorstelbaar.

Er vallen meer vraagtekens te plaatsen bij actie en inactie van de overheid.

Volgens de NOS hebben zich 23.000 vrijwilligers aangeboden om hand- en spandiensten te verrichten in de zorg. Die zijn bijna allemaal afgewezen, constateert een kritisch rapport. Als men zou denken in taken in plaats van in functies, hadden veel van deze enthousiaste mensen het leven voor het verplegend personeel aanzienlijk kunnen verlichten. Dat blijkt uit een experiment in Veldhoven met stewardessen van de KLM.

Een paar weken terug zette het leger duizend gespecialiseerde militairen in om de zorg te ondersteunen. Nu blijkt dat onze strijdkrachten die inzet maar een paar weken kunnen volhouden. Directeur Operaties Boudewijn Boots vindt het overigens geen taak voor Defensie de gaten in de zorg op te vullen. Daarnaast constateerde hij een groot gebrek aan slagvaardigheid in deze noodsituatie. Dat komt volgens hem omdat een centrale aansturing ontbreekt. Hij suggereert het opzetten van een landelijk  zogenaamd escalatiesysteem dat in werking treedt bij rampen. Zoiets bestaat blijkbaar niet. In het licht van deze kritiek is het zinnig je af te vragen of het wel zo handig was een menigte  overheidstaken op dit gebied over de schutting te werpen naar veiligheidsregio’s, waarvan de voorzitters op maandagse vergaderingen met de minister van Justitie erbij moeten proberen op één lijn te komen.

De eerste levering van het Pfizer-virus is de vogel in de hand. De overige leveranties van dát en andere merken zijn evenzovele vogels in de lucht. Minister Hugo de Jonge belooft dat zij als duiven spoedig op zijn brede schouders zullen landen maar ondertussen blijkt dat de data van levering vaak zo zacht als boter zijn. De fabrikanten worden overladen met orders uit de geïndustrialiseerde landen. Er is een vaccinhongersnood in de maak. Ontwikkelingslanden en middle income countries vissen achter het net omdat ze het budget niet hebben voor grootschalige prikcampagnes. De Zuid-Afrikaanse professor Karim vertelt in het hierboven al geciteerde interview met the Guardian, dat Zuid-Afrika momenteel terughoudend is met een eerste bestelling. Het is bang een verkeerd vaccin aan te schaffen want het kan zich financieel geen miskoop van 10 miljoen doses veroorloven. Rijke landen zoals het onze kunnen binnen bepaalde marges wél een gokje wagen. Voor het overige is Zuid-Afrika net als de meeste andere ontwikkelingslanden afhankelijk van COVAX, een initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie om de totale productie aan vaccins eerlijk over de hele wereld te verdelen. Hopelijk wordt dat in het tweede kwartaal van 2021 operationeel.

Toch zullen schrijnende contrasten zichtbaar blijven: dat Nederland zijn twintigers inent terwijl Afrikaanse landen niet aan vaccin voor werkers in de zorg kunnen komen. Karim wijst er met klem op dat rijke landen met uitgebreide vaccinatiecampagnes niet moeten denken dat ze binnen hun grenzen veilig zijn. De pandemie zal altijd binnendringen en wellicht in varianten die zich onherkenbaar hebben gemaakt voor onze opgepimpte afweersystemen.

Alles hangt met alles samen in deze catastrofe  Je kunt de dingen niet los van elkaar zien. Een repressief lockdownbeleid alleen zal ons niet redden. Ook niet op de korte termijn. Dan krijgen we het ene rampenplan na het andere terwijl Covid-19 onze verdedigingslinies steeds weer doorbreekt. En als daar geen voortvarende overheid tegenover staat die haar beloftes prompt waar maakt, zal de bereidheid van het volk om nog mee te werken afnemen. Zeker als er geen afdoende maatregelen worden genomen om de dreigende tsunami aan faillisementen te keren. Dan zal de burger strenge handhaving afdoen als ringeloren door een tirannieke staat.

Uiteindelijk gevolg: de wal keert opnieuw het schip. De gehoorzaamheid wordt opgezegd. De nieuwe varianten van Covid-19 gaan ongehinderd rond. Dat leidt tot chaos en maatschappelijke ontbindingsverschijnselen. Dan sluit iedereen zich zoveel mogelijk op terwijl buiten de engel des doods met getrokken zwaard naar slachtoffers speurt: lockdown 3.0, de lockdown van de angst.

Update: In het Verenigd Koninkrijk heeft men besloten om het vaccinatieprogramma te versnellen. Waar een wil is, is wellicht geen weg. Ouderen staan uren in de kou op hun beurt te wachten, omdat computersystemen het begeven, artsen moeten Pfizervaccins weggooien omdat patiënten niet op het afgesproken uur verschijnen. Er wordt inmiddels zelf overwogen om het maken van een praatje in winkels te verbieden en mondkapjes in de open lucht verplicht te stellen. De politie wordt ervan beschuldigd voetgangers die een klein foutje maken, hard aan te pakken terwijl ze opeenhopingen van mensen niet durft aan te pakken.

Update 2: Vanwege de uitbraak van het Britse virus worden alle inwoners boven de twee jaar in Lansingerland getest. We hebben hier te maken met een vrij uitgestrekte fusiegemeente ten noorden van Rotterdam die bestaat uit afzonderlijke dorpen en gehuchten. De haard van het gemuteerde virus bevindt zich in Bergschenhoek. Dat ligt in het uiterste zuiden van de gemeente op nog geen tien minuten fietsen van de Rotterdamse wijken Hillegersberg, Schiebroek en Terbregge. Er is uitgebreid intergemeentelijk grensverkeer. Het getuigt van fantasieloos postcodedenken om Rotterdam buiten dit massale testen te laten maar bijvoorbeeld wel het veel verder van Bergschenhoek gelegen Bleiswijk wel mee te nemen. Zo glipt de Britse variant de staatsinstellingen door de vingers.

Update 3: In het Verenigd Koninkrijk kunnen burgers op een website nagaan wanneer ze aan de beurt zijn voor een prik en hoeveel wachtenden er nog voor hen zijn. De berekening geschiedt op basis van enkele gegevens over leeftijd en enkele andere omstandigheden. Was ik Brit, dan zou ik tussen 28 mei en 26 juni aan de beurt zijn. Er zijn tussen de acht en een half miljoen en elf en een half miljoen wachtenden voor mij. De site is hier.