Het fuck you-moment van de grote communicator, Mark Rutte

Ongetwijfeld hebben de beleidsadviseurs en de spin doctors lang zitten schaven aan het betoog van Rutte tijdens de persconferentie van dinsdagavond. Ze wisten dat hij een kijkdichtheid zou bereiken waar destijds alleen Mies Bouwman op kon bogen toen er nog maar twee netten waren. Het televisiekijkend publiek was belangrijker dan de journalisten in de zaal. Elk fout woord kon een storm veroorzaken, elke onbeholpen formulering verkeerde verwachtingen wekken. Bij dit alles bestaat een kardinaal uitgangspunt: niets is altijd beter dan teveel of te weinig. Behalve als die vlieger een enkele keer niet opgaat.

De premier, zijn ministers, de beleidsadviseurs en de spin doctors begrepen dat de boodschap voor velen teleurstellend zou zijn. Daarom liet men het advies van het OMT vast uitlekken zodat de inhoud enkele uren voor de persconferentie al door de media bekend werd gemaakt.

In hun crisisberaad echter besloten de ministers om minder te geven dan het Outbreak Management Team wilde toestaan. Dat zag mogelijkheden om onder strikte voorwaarden musea en dierentuinen weer te openen. Dat maakte het lek contraproductief. Nu opende men de deur voor een discussie over de vraag waarom het kabinet strenger was dan zijn meest deskundige medische adviseurs.

Ergens afgelopen dinsdag moet besloten zijn de presentatie op de persconferentie volledig tot de volksgezondheid te beperken. Elke toelichting zou in dat teken staan. Rutte zou zwijgen over de economische, sociale en psychologische aspecten van de crisis. Immers, beter niets dan teveel of te weinig. Ook elke dankbetuiging bleef achterwege. Naast Rutte verscheen niet een andere bewindsman ten tonele maar de gemoedelijke RIVM-tsaar Jaap van Dissel.

Daarmee veronachtzaamde men het slot van het advies dat hij namens het OMT had uitgebracht. Daarin stond dat dit helemaal was gebaseerd op medische kennis. En:

Alles volgens het boekje. Maar het is al gezegd: elke spin doctor zweert bij het boekje maar weet ook dat het soms beter is daarvan af te wijken. Meestal merk je dat pas achteraf. Zo creëerde Rutte een fuck you-moment. Onder zijn publiek bevonden zich miljoenen kijkers die het voortbestaan van hun baan of hun werk in acuut gevaar zien. Weliswaar is de regering met een groot pakket aan maatregelen op de proppen gekomen voor liquiditeitssteun maar dat blijkt op zijn zachtst gezegd niet zo precies te werken. Hele categorieën van het kleine bedrijfsleven en de ZZP-ers vallen buiten de boot. De uitgekeerde bedragen zijn bovendien vaak te laag om een liquiditeitscrisis en daarmee een faillissement af te wenden. Dit geldt met name voor de contactberoepen. Heel veel Nederlanders zagen het moment naderen dat zij met hun gezin en een restschuld op straat stonden nadat zaak, huis en haard voor een habbekrats waren geveild.

Zij hoorden de premier mooie woorden spreken maar niet tot hen. Dat was het fuck you en de volgende ochtend, woensdag, bleek al dat het in brede kring zo werd opgevat.

Dat hadden ze bij de Rijksvoorlichtingsdienst snel in de gaten. Het persbericht naar aanleiding van de nieuwe lockdownmaatregelen verwijst wél naar de door zovelen gevreesde epidemie aan faillissementen. En wel in de laatste alinea

De impact op de samenleving en de sociaaleconomische gevolgen van de crisis zijn enorm. De overheid kan dankzij haar goede financiële positie eerste hulp bieden aan ondernemingen, zelfstandigen en getroffen sectoren. Maar we kunnen niet voorkomen dat veel mensen in meer of mindere mate geraakt worden. Gelukkig zien we dat overal in de samenleving mensen, bedrijven en organisaties opstaan om elkaar te helpen.”

Deze alinea doet denken aan een boekwerk dat in de negentiende eeuw op grote schaal aan armen en hulpbehoevenden werd uitgereikt: Helpt U zelve van Samuel Smiles. Het kabinet biedt eerste hulp. Daarna moeten wij onszelf en elkaar helpen.

Dit is te mager en te weinig. Daar heb je weinig aan als de huisbaas toch voor de huur van je cafeetje dringend aan de deur blijft kloppen. Het kabinet heeft nog geen begin van een idee over hoe Nederland uit de gruwelijke economische en sociale crisis kan komen waarvan de contouren zich steeds duidelijker aftekenen. Woensdagochtend was op het Journaal te zien dat de regering verlenging van de bestaande maatregelen overweegt maar met restricties. Dan gaat het over een verbod op dividenduitkeringen en bonussen.

Dat klinkt mooi maar daar hebben al die ZZP-ers, eigenaressen van een nagelstudiootje en kappers weinig aan. Er zijn ongetwijfeld goede redenen om hun zaakjes dicht te houden maar dan moeten zij wel die periode uit kunnen zingen zonder dat ze halverwege alles verliezen wat zij hebben opgebouwd. De eerste hulp is te mager en laat te velen voor de deur staan.

Een greep in de diepe zakken van Hoekstra is dan niet genoeg want op deze manier zal de bodem daarvan snel zichtbaar worden. De anderhalvemetereconomie zal voor veel bedrijfstakken een schip van bijleg zijn en blijven. Nu is dat in principe geen probleem. De meeste musea en stadsschouwburgen kunnen zonder overheidssteun ook niet blijven bestaan maar nu spreken wij over heel andere bedragen. Er doen zich dan twee politieke vragen voor: 1. Hebben wij er structurele subsidies voor over om bedrijfstakken desnoods jaren in leven te houden zo lang als deze epidemie duurt? 2. Hoe gaan wij dat structureel financieren?

Er zal dan een verdeelsleutel moeten komen die de lasten van de economische crisis eerlijk over alle Nederlanders verdeelt, waarbij de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen en er een duidelijk minimum wordt gedefinieerd waar geen Nederlander onder mag zakken. Dat wordt een inkomensherverdeling van jewelste. En een daling van de levensstandaard voor iedereen. Dat zullen de burgers accepteren als ze het gevoel hebben dat er eerlijk te werk wordt gegaan. Anders niet.

Anders zal het fuck you too steeds luider uit de samenleving naar boven komen. En dan zijn we verder van huis.