Het groene gospel van paus Franciscus

Op wie kunnen we nog rekenen nu door vervuilende bedrijven ingefluisterde politici en masse hun klimaatambities terugschroeven? Burgers, sociale ondernemers en de plaatsvervanger van God op aarde.

Soms komt hulp uit onverwachte hoek. Paus Franciscus werkt aan een geloofsdocument, over de ‘ecologie van de mens’. Volgens Vaticaan-insiders zullen de ‘plundering’ van bodemschatten en de wegwerpmaatschappij de thema’s zijn in de nieuwe encycliek. Bij zijn installatie lichtte de nieuwe paus al een tipje van de sluier op over waar hij staat. Hij maande “iedereen die verantwoordelijk is voor economische, politieke en sociale kwesties” en “alle mensen van goede wil” om “Gods plan met de natuur” te beschermen. Vorige maand preekte hij dat “God altijd vergeeft, de mens dat soms ook doet, maar de natuur nooit vergeeft als ze mishandeld wordt.”

Verfrissende durf De paus’ verfrissende durf om een standpunt in te nemen, staat in schril contrast met de terugtrekkende bewegingen van veel politici. Want als de natuur ergens mishandeld wordt is het in de wandelgangen van Brussel en Washington en andere hoofdsteden, waar een giftige mix van carrière, politici en lobbyisten voor de zware industrie steeds grotere gaten schiet in eerder gemaakte klimaatafspraken. Het meest recente voorbeeld is de afzwakking van Europese klimaatdoelstellingen zoals het terugschroeven van het verplichte aandeel van duurzame energie in 2030 en het loslaten van bindende nationale targets op dit vlak. Concrete ambities voor energie-efficiëntie zijn zelfs helemaal in de prullenbak verdwenen.

Ook instrumenten als de Europese emissiehandel – dat grootverbruikers van energie tot zuinigheid moet aansporen – zijn een gatenkaas van uitzonderingen voor vervuilende industrieën als kolen en staal. Zelfs duurzaam kampioen Duitsland speelt vals: voor 2014 is de Duitse zware industrie voor 5,1 miljard euro vrijgesteld van de ‘groene’ toeslag op de Duitse electriciteitsprijs die Otto Normalverbraucher wel moet ophoesten.

Slecht moment De slappe knieën komen op het slechts denkbare moment. Bij VN-onderhandelingen in 2010 is besloten dat opwarming van de aarde tot 2 graden Celcius beperkt moet blijven om draconische gevolgen te voorkomen. Om binnenboord te blijven zou de mondiale CO2-uitstoot vanaf dit jaar langzaam moeten teruglopen. Maar de trend is precies in de tegenovergestelde richting.

Het is dan ook niet meer dan terecht dat Time Magazine de paus tot Persoon van het Jaar 2013 heeft uitgeroepen; een publiek figuur die met zijn langetermijnvisie 1,2 miljard katholieken en een groeiend leger niet-katholieken bereikt. Die zich keert tegen de heersende trend van klimaatcynisme en de golf aan politieke koudwatervrees die dat in gang heeft gezet. Zijn leiderschap is hard nodig.

Zelfs nu het water aan de lippen staat, is de vier-jaar-cyclus waar veel presidenten, premiers en partijleiders in verstrikt zitten, niet in staat het hoofd te bieden aan de langetermijnuitdaging van klimaatverandering. Aansprekende figuren als de huidige paus kunnen in dat vacuüm een belangrijke rol spelen.

Onderkant Naast de top down-benadering van de paus borrelt het aan de onderkant gelukkig ook van leiderschap. Het aantal door burgers opgezette energie-coöperaties groeit door het dak, net als het aantal sociale ondernemers dat duurzaamheid ziet als de kern van innovatie en structurele winst. Allemaal weigeren ze mee te doen aan de fixatie op de korte termijn bij veel overheden en grote traditionele bedrijven.

Sommige grote bedrijven beseffen echter ook dat een weifelende overheid op klimaatvlak een groot economisch verlies is. Zo reageerde Philips diep teleurgesteld op het EU-besluit om geen bindende energie-efficiëntie doelen op te nemen, wat een enorme motor zou zijn geweest voor innovatie in energiezuinige lampen en electronica.

Maar hoe waardevol het ook is dat de paus vanaf ijle hoogte aan een duurzamere planeet werkt en burgers en sociale ondernemers vanaf de onderkant hetzelfde doen: het is niet genoeg zolang het grote midden is bevolkt met meestribbelende bestuurders, politici en bedrijven. Hun voet van de rem krijgen, is het grootste dilemma van onze tijd.