Het raadsel van obesitas in ontwikkelingslanden

Het lijkt een raadsel dat juist in ontwikkelingslanden de grootste explosie van het aantal mensen met obesitas plaats vindt. Er hebben nu 900 miljoen mensen ziekelijk overgewicht in landen waar we tot voor kort voedsel naartoe stuurden omdat ze er honger hadden. Hoe kan dat?

Manier van eten Datzelfde geldt voor de manier van eten. Bij de introductie van een manier van voedselproductie en -distributie zoals die zich ontwikkelde in rijke landen horen producten als soft drinks en junkfood. Mijn Jakartaanse vrienden waren er altijd van overtuigd dat de chicken nuggets van junkfood ketens beter waren dan het vlees van de kampoengkippen. Bovendien bleken die nuggets nog goedkoper dan de scharrelkippen van de kleine boeren. En toen ik In Bangladesh werkte voor een gezondheidsproject op het platte land en een keer bij de directeur thuis te eten was gevraagd, zag ik dat de kinderen geen rijst wilden maar hun curries met sneetjes wittebrood van Kink Corn aten. Het zijn symbolen van vooruitgang, moderniteit en dus van sociale macht.

Zo is het in Nederland ook gegaan en zo gaat het nog steeds met name in een omgeving van lagere sociale status en armoede.

Maar dat is het niet alleen. Er is ook een factor die met de biologie van zwangere vrouwen te maken heeft. Jaarlijks komen er 17 miljoen kinderen ondervoed ter wereld omdat hun moeder gedurende de zwangerschap ondervoed was. In dat geval is er gedurende onze ontwikkeling een mechanisme ontstaan om snel daarop te reageren. We hoeven er niet duizenden jaren op te wachten tot ons genenpakket zich er volledig op heeft aangepast. Nee, door zo’n onmiddellijk probleem zullen bij de aankomende  moeder via wat we epigenetica noemen bepaalde genen tot uitdrukking komen die ervoor zorgen alles in het werk gezet wordt om de crisis tegen te gaan: effectiever omgaan met de beschikbare energie, grotere eetlust en ook de spierontwikkeling wordt beïnvloed waardoor de energieproductie op celniveau verandert.

De kinderen van die moeders hebben echter een aanzienlijk grotere kans op obesitas in een omgeving van overvloed. Wij weten dat door de kinderen die na de hongerwinter geboren werden. En we zien het nu in landen zoals Brazilië, China, Thailand, Indonesië, Nigeria waar na een periode van relatieve armoede waarin het epigenetische mechanisme weinig kwaad kon, maar door de snelle economische groei en de introductie tot de westerse leefstijl, er een epidemie van kinderen met obesitas volgde. Omdat het in meer landen tegelijkertijd te zien is spreken we van een pandemie.

Dat maakt het toegenomen aantal mensen met ernstig overgewicht tot een wereldwijd probleem. Het is zo groot omdat in het spoor van het overgewicht er grotere kans is op metaboolsyndroom (het mechanisme dat over de energiebalans moet waken wordt blijvend uit zijn evenwicht gehaald) en dus op diabetes, hart- en bloedvatziekten en andere chronische aandoeningen. En dat is op den duur een ramp voor elk land, of het nu rijk is of arm. Want er zijn steeds meer mensen die hun leven lang behandeld en verzorgd moeten worden vanwege deze chronische aandoeningen.

Dat kan geen land opbrengen. Ook Nederland niet. Waarom denk je dat we met al die bezuinigingen in de zorg te maken hebben? Niet alleen omdat ze in Den Haag vinden dat de staatsschuld omlaag moet en we dus moeten bezuinigen, maar ook omdat er naar andere manieren van financiering van de zorg wordt gezocht zodat die blijvend betaalbaar is. Elke bezuiniging op de zorg kun je daarop terugvoeren en het vervelende is dat het meestal de mensen die de meeste kans hebben op deze chronische aandoeningen (die dus toch al in het verdomhoekje zaten) ook het hardst treffen. Ik zou zo graag een beleid zien dat dit werkelijk aanpakt: veel meer nadruk op preventie, veel meer begrip van hoe maatschappelijke verschillen verantwoordelijk zijn en een betere verdeling van de lasten.

Het laatste boek van Ivan Wolffers is ‘Als de tijd voor altijd stil zou staan ‘

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop regelmatig een Gezond Weetje:  klik hier voor een overzicht