Het spinnenweb Ergenekon

Turkije grossiert in staatsgrepen. In 1960 werd premier Menderes afgezet en opgehangen. Daarna volgde de staatsgreep van 1971 en de uiterst bloedige in 1980. Hekkensluiter werd de ‘postmoderne coup’ van 1997, toen de militairen premier Erbakan tot ontslag dwongen. Volgens de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) had daar zomaar nog een staatsgreep bij kunnen komen. Door Ergenekon. Het onder die naam bekend staande ultra-seculiere gezelschap wordt ervan verdacht dat het een einde wilde maken aan de AKP. Daarnaast wordt verondersteld dat Ergenekon de invloed aan banden wilde leggen van de in de VS woonachtige islamitische prediker Fethullah Gülen. Dezelfde Gülen die in Nederland bekend is van zijn door de overheid gesubsidieerde scholen.

Minder bekend is dat Turkije in 1995 ook de basis vormde van plannen tot een coup in buurland Azerbeidzjan. Op de achtergrond daarvan speelde de onderneming van toenmalig premier Tansu Ciller om de staatskas te spekken via opbrengsten uit de handel in heroïne. De bende die zij mede daartoe formeerde kwam in 1996 pijnlijk aan het licht na een fataal auto-ongeluk in het plaatsje Susurluk. Daar bleek dat de beruchte misdadiger en fascistische Grijze Wolf Abdullah Catli, de politicus Sedat Bucak en de politiechef Hüseyin Kocadag samen op reis waren. Deze ‘duivelse driehoek’ maakte deel uit van Cillers bende.

Azerbeidzjan was belangrijk voor de doorvoer van Afghaanse heroïne naar Turkije en president Haydar Aliyev was in dat opzicht een dwarsligger. Daarom wilden Ciller en trawanten hem vervangen door Abulfaz Elcibey. Die was eerder al president van Azerbeidzjan, maar werd na een staatsgreep in 1993 afgezet. Elcibey was een bewonderaar van Grijze Wolvenoprichter Alparslan Türkes, het opperhoofd van Susurlukslachtoffer Abdullah Catli. Daarmee stond hij als zeer pro-Turks bekend en paste hij goed in Cillers plannen.

Leden van Cillers bende vertrokken naar Azerbeidzjan om politiefunctionarissen te trainen, die het snode plan ten uitvoer moesten brengen. Daaronder bevonden zich door  de Susurlukaffaire berucht geworden namen. Zoals Korkut Eken van de Turkse nationale inlichtingendienst MIT, de politiechef Ibrahim Sahin en de eerder genoemde topcrimineel Abdullah Catli. Zij kwamen op uitnodiging van de militair Rovshan Javadov naar Azerbeidzjan. Javadov werkte aanvankelijk voor de Russische KGB, maar liep later naar de CIA over. Ook Ciller had banden met de CIA, wat alles bij elkaar verklaart waarom deze Amerikaanse inlichtingendienst de ontwikkelingen rond Azerbeidzjan nauwgezet volgde. Evenals overigens de FSB, de opvolger van de KGB.

Uiteindelijk liep het op een mislukking uit. Omdat de Turkse president Demirel er lucht van kreeg en zijn collega Aliyev waarschuwde. Daarmee verloor deze samenzwering echter niet zijn historische relevantie. Niet in de laatste plaats voor het heden. Neem bijvoorbeeld de rol van voormalig gendarmegeneraal Veli Kücük. Hij bevindt zich momenteel in een Turkse gevangenis, op verdenking van betrokkenheid bij Ergenekon. Er zijn twee  categorieën Ergenekonverdachten. Kücük behoort tot de criminelen van wie vast staat dat ze verantwoordelijk zijn voor een lange reeks mensenrechtenschendingen, politieke moorden en andere misdaden. Daarnaast zijn er de critici van de AKP en Fethullah Gülen. Zij worden door medestanders van de AKP en Gülen binnen justitie achter de tralies gewerkt door ze met criminelen als Kücük te associëren.

In de jaren negentig maakte Kücük deel uit van de Susurlukbende. Zijn illegale gendarmeorganisatie JITEM schakelde Koerdische ‘zakenmannen’ uit. Om hun steun aan de onafhankelijkheidbeweging PKK uit te sluiten en om hun heroïnelijnen over te kunnen nemen. Daarnaast perste Kücük zakenmensen en religieuze groeperingen af om de staatsgreep in Azerbeidzjan te financieren, waarbij niet onvermeld mag blijven dat hij een ver familielid is van Elcibey.

Een vaak in verband met het coupplan in Azerbeidzjan genoemde naam is verder kolonel Necabettin Ergenekon. Toevallig die naam? Geenszins, want Necabettin Ergenekon leerde Veli Kücük de fijne kneepjes van het vak. Het verhaal houdt hier echter niet op. Zo zijn er de verklaringen van ene Tuncay Güney, waar de eerste aanklacht in de Ergenekonprocedure op gebaseerd is. Volgens Güney had Necabettin Ergenekon in de jaren negentig een ontmoeting met de huidige Turkse premier Erdogan. Necabettin Ergenekon zou Erdogan er daarbij aan herinnerd hebben dat verspreiding van de islam in de voormalige Sovjetrepublieken hand in hand diende te gaan met het panturkisme. Dat wil zeggen, met de ultranationalistische ideologie over een Groot Turks rijk, waar Grijze Wolvenoprichter Alparslan Türkes de grote promotor van was.

Volgens berichten in de Turkse media deed Necabettin Ergenekons leerling Veli Kücük klusjes voor de Joods/Turkse zakenman Üzeyir Garih in Azerbeidzjan, Turkmenistan en andere Centraal-Aziatische landen. In ruil daarvoor deed Garih forse betalingen aan Kücük. Tot Garih’s zakenpartner Isaac Alaton het genoeg vond en de geldkraan dichtdraaide.  Garih kreeg toen nog een aantal waarschuwingen, maar werd uiteindelijk in 2001 vermoord, hoogst waarschijnlijk in opdracht van Kücük.

De zojuist genoemde Isaac Alaton staat bekend als een gepassioneerd pleitbezorger van Fethullah Gülen. Hij stond Gülen een aantal malen terzijde. Bijvoorbeeld toen de islamitische prediker scholen wilde openen in Turkmenistan. Bovendien riep Alaton de hulp in van de voormalige Amerikaanse ambassadeur Morton Abramowitz toen Gülen in de VS problemen kreeg met zijn verblijfsvergunning. Daarbij is het aardig te vermelden dat Abramowitz, evenals Necabettin Ergenekon, in de jaren negentig een onderhoud had met de huidige premier Erdogan. Althans, dat blijkt uit destijds door Veli Kücük doorgespeelde informatie aan het links/nationalistische Aydinlik, een krant die werd opgericht door een andere Ergenekonverdachte: Dogu Perincek.

Zijn we er daarmee dan? Nee, nog niet. Want volgens de zojuist genoemde Tucay Güney is Veli Kücük een oude makker van Fethullah Gülen. Beiden vochten ooit zij aan zij tegen de Turkse communisten. Bovendien kreeg Gülen in de jaren negentig hulp van Kücük toen de islamitische prediker scholen in Noord-Irak wilde openen om de invloed van de  PKK tegen te gaan. Verder is er het opmerkelijk geval van de ultraseculiere professor Necip Hablemitoglu. Hij ontdekte in de VS dat Gülen banden had met de CIA. Hablemitoglu werd daarop in 2002 vermoord. Daders voor deze zeer professioneel gepleegde aanslag werden nooit gearresteerd. Aanvankelijk verschenen berichten dat volgelingen van Gülen er meer van wisten, maar daar werd nooit bewijs voor geleverd. Daarna werden verbanden gelegd met Kücük. Als gevolg daarvan staat de moord op Hablemitoglu tegenwoordig op de lijst van Ergenekonaanslagen. Dat wil zeggen, op de lijst zoals die Gülens volgelingen binnen justitie en de media is samengesteld. Daarbij wordt eraan voorbijgegaan dat de dood van Hablemitoglu een groot verlies moet zijn geweest voor het ultraseculiere milieu. Bovendien worden de vroegere banden tussen Kücük en Gülen in deze lezing genegeerd.

Naast Kücük, had Gülen nog ander minder fijn volk onder zijn kennissen. Zo kon hij het goed vinden met Grijze Wolvenoprichter en panturkist Alparslan Türkes. En niet te vergeten met de (in bijvoorbeeld Duitsland) van drugshandel verdachte Tansu Ciller. Met haar had hij in de jaren negentig verschillende ontmoetingen. Stuk voor stuk zaken die Gülen tegenwoordig niet wil weten. Met andere contacten uit de jaren negentig zit hij minder in de maag. Zo is hij trots op zijn ontmoetingen met vertegenwoordigers van de Anti-Defamation League of B’nai B’rith, een organisatie in de VS die de belangen verdedigt van de staat Israël, een land waar Tansu Ciller uitstekende relaties mee opbouwde, ook in verband met de Susurlukbende.

De vroegere betrekkingen tussen Fethullah Gülen en Veli Kücük plaatsen de Ergenekonprocedure in een speciaal kader. Eerst was Ergenekon nog een samenzwering tegen de AKP en de Gülenbeweging. Later ontstond de indruk dat Ergenekon als argument gebruikt werd om critici van de AKP en de Gülenbeweging te neutraliseren. Dat is echter te simpel gesteld, want via de Ergenekonprocedure lijkt Fethullah Gülen ook zijn eigen verleden te willen zuiveren. En daar is alle reden toe.